Theodore Dalrymple maakt een karikatuur

Lezersbrief

Betere politici nodig?

Michiel de Ruyter gold als een vaardig zeeman en
militair die een aantal successen haalde bij
zeeslagen. Maar is hij ook vandaag nog een
icoon voor de politici. Nu, zeilen kan men leren,
de winden en stromingen vaardig aanwenden
is een kunst en vooral een kunde waarbij
ook omzien van pas komt. 

In DS van maandag 5 november schrijft de bekende psychiater in ruste Theodore Dalrymple dat het met de politiek en de politici niet de goede weg opgaat, dat politici die het wel menen in de vuile en smerige campagnes onderuit gaan en geen verweer hebben tegen de vuilspuiterij van tegenstanders. Als men de Amerikaanse politiek tracht te volgen, dan kan men niet om die vaststelling heen. Ook hier loopt het af en toe fout, worden persoonlijke argumenten aangewend om iets te af te wijzen, een beleidskeuze, een bepaalde ideologie. Men kan met persoonlijke argumenten een verhaal vertellen dat niets meer met de persoon te maken heeft. Dat klopt, maar is dat de schuld van de politici alleen?

Als je ziet hoe grofgebekt op fora soms gereageerd wordt op personen, omdat ze een in de ogen van poster verderfelijke ideologie aankleven, dan kan men zich afvragen of we wel zo vrij van zonden zijn. Maar ook journalisten en professionele commentatoren sparen niet altijd het vitriool. We krijgen in plaats van een debat over een kwestie een hoop vuilspuiterij waarvan achteraf iedereen meent dat het zo niet verder kan, om er vervolgens rustig mee door te gaan.

Het gevolg is wel dat de publieke zaak onvoldoende aan bod komt net zoals de discussie over wat er nu eindelijk moet gebeuren. De reeks in de Morgen over de campagne van Bart de Wever laat van alles zien over de man, maar voor zover ik het begrepen heb, gaat het alleen over hoe de N-VA in Antwerpen er alles aan wil doen om de hearts and minds te winnen, maar over inhoudelijke kwesties gaat het niet zo vaak – ik heb niet alle artikels gelezen maar heb vooral de echo’s opgevangen – noch over wat N-VA  met de stad A’pen voor ogen heeft staan.

Maar er is meer, het beleid van de media vandaag bestaat erin van de politiek een schouwspel te maken en vooral de (persoonlijke) strijd onder de aandacht te brengen. Chantal Mouffe heeft getoond hoe men het debat over doelstelling en middelen heeft gewijzigd in een strijd op leven en dood tussen personen. Het is vreemd dat men niet inziet dat een democratie er juist op gericht is de moordende strijd om de macht te vermijden en te vervangen door goed overleg over wat nodig is: doelstellingen en middelen van de politiek. Nu weten we wel dat bijvoorbeeld in de Amerikaanse politiek de confrontaties tussen opvattingen over de staat, de relatie tussen de federale overheid en de staten en niet te vergeten het leger al in de dagen van Jefferson en John Adams bepaald heftig konden oplaaien, maar men had kunnen verwachten dat naarmate meer mensen sterker betrokken raakten bij de democratie de strijd meer op de thema’s zou gaan liggen. Natuurlijk kan men zich afvragen of bepaalde politici om persoonlijke redenen ongeschikt zouden zijn voor de rol van regeringsleider of staatshoofd. Monsieur Chirac heeft getoond dat men weinig kan uitrichten als men alleen gefocust is op de verovering van de macht.

Max Weber heeft in 1919 een belangrijke rede uitgesproken, waarin hij het had over het beroep van politicus waarin hij de vraag aan de orde stelde hoe een democratie kan ontaarden als politici hun charisma aanwenden om de emoties van de kiezers te bespelen. In die zin kan men dus zeggen dat de man een ziener was. Maar hij meende ook, denk ik, dat politici hun leidende rol op moeten nemen en steeds bereid zijn hun politieke handelen te verantwoorden. De overtuiging is belangrijk, maar in een democratie kan men niet zomaar de eigen overtuiging inzetten zonder daarover in goed overleg te komen tot besluitvorming.

Weber sprak deze rede uit in 1919, ten tijde van de grote onzekerheid in Duitsland, toen de SPD met vrijkorpsen afspraken maakte om de straten schoon te vegen. Men hoort dit verhaal over het einde van WO I niet graag, net zo min als men nog vaak spreekt over de moord op Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg. Ook Walter Rathenau zou in 1921 een gewelddadige dood sterven. De positie van de wetenschapper Max Weber was er een van bezorgdheid over de moeilijke, zo niet onmogelijke politieke situatie in Duitsland. Zijn pleidooi voor een verantwoordingsethiek, waarbij politici er zich bij hun uitspraken en handelen bewust van zijn dat ze dat niet vrijblijvend kunnen doen, lijkt wel vergeten.

Nu de politici maar ook vele commentatoren de indruk hebben dat een politiek beleid lang niet alles kan controleren en zelfs maar gedeeltelijk aan de knoppen zit, omdat andere instanties, de multinationale bedrijven op de eerste plaats hun gewicht in de schaal leggen, kan men zich afvragen of men niet opnieuw over de eigen rol van de politiek kan gaan spreken. Vandaag lijken politici ons graag te beloven dat ze alles onder controle hebben, maar in wezen heeft niemand vandaag zicht op het economische gebeuren, noch over wat er in de samenleving leeft. Vooral dat laatste lijkt sommigen te ontgaan.

Verwijzen naar de jaren dertig is best gemakkelijk, als men weigert te zien hoe Duitsland ook van buitenaf – van Versailles gewaagt men niet zo vaak meer – en van binnenuit gedestabiliseerd werd, omdat de burgerlijke wijze van politiek bedrijven door de extremistische groepen voortdurend als slap en niet overtuigend werd afgeschreven, terwijl de leden van de Reichsbanner toch probeerden een burgerlijke steun te geven aan de Republiek.

Bekijken we vandaag de zaken, dan moet men toch opmerken dat er nu weinig burgers bereid lijken het politieke bestel zelf te ondersteunen. Althans, ik denk dat het niet zo is, maar dat we voortdurend die indruk krijgen. Enerzijds omdat commentatoren vaak de zaak zo voorstellen dat de burgers hun eigen belang niet zouden begrijpen. Anderzijds merkt men dat, zoals Dalrymple vaststelt, mensen om de politiek geen knip meer geven, terwijl ze toch belang hebben bij behoorlijk bestuur. Een Mitt Romney die belooft niet meer in onderwijs of in infrastructuur te investeren? Hoe kan iemand met een gewoon inkomen dan nog zijn kinderen een behoorlijke opleiding geven? De focus op de fouten van het beleid leggen is iets anders dan deze structurele afbraak van een belangrijk facet van het beleid, namelijk de toekomst van de jongere generaties in het gedrang brengen en meteen ook de kans de Amerikaanse droom waar te maken onmogelijk maken. Of het zou moeten zijn dat die Amerikaanse droom alleen via de krantenronde van jongeren verloopt… in tijden dat mensen meer en meer digitale kranten en bladen lezen. En de infrastructuur? Kan het dat een land er niet slaagt de eigen wegen veilig en op orde te houden?

Uiteraard is de ideologie van de nieuwe Grand old Party er een van negatie van het belang van de staat. Utopia komt er als de staat verdwijnt. Zijn er dan geen collectieve zaken meer te regelen, waar individuen niet alleen toe komen? Het monopolie van het geweld ligt in de VS niet bij de staat alleen, als gevolg van een amendement bij de grondwet. Het betekent ook dat mensen niet de indruk krijgen dat de overheid hun veiligheid kan verzekeren… En wat dan met de individuele keuzes die niet in de smaak vallen bij Evangelicals, die zweren bij de bijbel? Ook hier moet de staat ertoe bijdragen dat die dominees er niet in slagen hun visie aan de samenleving op te leggen.

Maar goed, Europa heeft, zoals Francis Fukuyama het zag andere katten te geselen, want hier – zegt men – hebben we de indruk dat de staat teveel wil regelen, iedereen wil helpen… maar het niet meer kan want men kan niet voldoende economische groei meer genereren om alles aan te bieden. De idee om via zeer goedkope tickets, 1 € jongeren naar het museum te krijgen, lijkt mislukt, al denk ik dat daar iets anders aan ontbreekt, want de kostprijs is natuurlijk een drempel, onwetendheid is veel belangrijker. In De Wereld Draait Door zien we Joost Zwagerman regelmatig over kunst spreekt en ook andere programma’s van het publieke omroepbestel maken aandachtig plaats voor kunst. De Vlaamse openbare omroep heeft met Klara wel enkele mogelijkheden, maar de kunst komt er op televisie bekaaid af, komt hoogstens als freakshow in beeld. De idee van Anciaux was dus niet zo kwaad, maar als men voortdurend laatdunkend spreekt over hoe saai een tentoonstelling van beelden of schilderijen kan zijn, dan hoeft men niet verbaasd te wezen dat jongeren er niet aan toe komen. Het afschaffen van die goedkope tickets zou echter ook geen goede zaak wezen, ook al omdat ze misschien niet zo heel veel kost.

Belangrijker is dat de maatregel een typische blijk was en is van overtuigingsethiek, van de idee dat als het doel goed, nobel en belangwekkend is, de uitwerking en de resultaten ook wel afdoende zullen blijken. Quod non. De vraag is dan ook of we met zo een punctuele kritiek op het beleid wel veel zullen kunnen aangeven. Goed, het was en is een zaak van Gesinnungsethik,  maar het blijft een maatregel die niet tot het geraamte van de staat en de samenleving behoort. Een Verantwoordingsethiek veronderstelt vooral realisme, wil de gevolgen, de verwachte effecten veiligstellen en de ongewenste neveneffecten indien mogelijk vermijden. Soms zal men de balans niet helemaal in positieve zin kunnen laten overhellen en zal men moeten accepteren dat nadelige effecten niet helemaal weg gewerkt kunnen worden. Dan komt het erop dat men het publiek, de burgers die elk een eigen kijk hebben op die (negatieve) balans ervan te overtuigen dat het nu moet voor het algemeen belang. De discussie in Nederland over de zorgpremie en hoe hoog die wel moet zijn, vormt hiervan een eclatant voorbeeld, omdat de betere verdieners vinden dat iedereen gelijk moet bijdragen aan de ziekteverzekering, maar dat iemand met 1 200 €  meer last heeft dan iemand die 3 600 € verdient, ligt eindelijk wel voor de hand. De nivellering die de PVDA voorstaat, waar veel leden en kiezers van VVD op tegen zijn, zal men ook moeten verantwoorden. Al komt het mij voor dat het hier echt niet om de inkomens van middenkaders en kaderleden gaat, maar om al die regenten die in allerlei soms door de overheid ingestelde bedrijven zoals de woninbouwcorporaties een goede broodwinning hebben gevonden. In die zin kan de nivelleringspolitiek onzalig uitwerken. Men zou vooral de wedden van regenten in de semi-overheidssector, zoals ook bestuurders van de supergrote scholen moeten verantwoorden en de hoogte van hun weddes korten. Want die grote scholencomplexen leveren, aldus Ad Verbrugge geen beter werk. Toch weet men dat de inkomenskloof groeit, omdat managers van allerlei pluimage een niet altijd evenredig deel van de loonuitgaven voor hun rekening nemen. Zeker in gesubsidieerde organisaties kan dit kwalijk blijken.

De verantwoordingsethiek van Weber toepassen op het politieke leven vandaag zou allicht dat voordeel opleveren dat politici er zich niet met quotes en slagzinnen vanaf kunnen maken. Maar als politici vandaag iets willen uitleggen, dan krijgen die daar nauwelijks tijd voor. Gisteren zegde de minister van Financiën, Steven Vanackere dat de begroting er niet mag op uitdraaien dat alleen de cijfertjes kloppen. Er dient ook een luik relance of liever aanzetten tot economische groei in te zitten. Die situatie vergt toch dat een politicus ergens de kans krijgt om er meer over te zeggen. Nu, gezien de moeilijke omstandigheden hield Steven Vanackere het bij dat statement, want een akkoord vinden, zal al moeilijk genoeg zijn. Maar zal zo een akkoord inderdaad een te verantwoorden doel dienen?

Daarom denk ik dat Dalrymple wel degelijk goed weergeeft wat mensen over politiek zeggen. Ik kan het ook eens zijn met zijn visie op Charles de Gaulle, die weigerde belastende informatie over Mitterand te gebruiken, maar toch, de politiek van Charles de Gaulle was in de jaren zestig misschien toch ook blind voor wat er in de samenleving aan de hand was en uitliep op Mei ’68. De vergissing van de Gaulle was die van een samenleving die niet zag dat een nieuwe era zich aandiende omdat mensen minder dan ooit afhankelijk waren van de overheid en zich niets meer aantrokken van de oude sociale controle. Dat bestond voordien al in Parijs, denken we maar aan la Piaf en Henri Miller…, maar nu werd die kijk gedeeld door veel en veel meer mensen dan zij die zich op La Butte Montmartre aan de goede dingen des levens laafden, maar ook vaak de miserie van de armoede kenden. Maar goed, ook dat is sinds Puccini La Bohème schreef geen nieuws. De nieuwe era was dan ook vooral de vaststelling van velen dat men al die goede dingen niet voor een kleine libertaire elite diende voor te behouden. Dat velen de erfenis van Mei ’68  dezer dagen negatief waarderen, kan niet veel afdoen aan de vaststelling dat de evolutie van die jaren, binnen en buiten de studentenkring van Nanterre en Daniel Cohn-Bendit heel wat in beweging heeft gebracht, met goede gevolgen voor deze tijd, maar wellicht, ongetwijfeld ook andere.

Tot slot denk ik dan ook dat Dalrymple de politici onrecht doet, omdat in een democratie geen andere manier van rekrutering denkbaar is. Als politici in ons bestel obstructie plegen bij het vormen van een stadsbestuur is dat hun goed recht, maar dan moeten zij naderhand geen verwijten sturen dat een ander het niet kan, akkoorden sluiten met name. Als in het stelsel dat de VS kennen kandidaten, ook voor het Huis en de Senaat zelfs hun medestanders zwart maken, dan moet men toch kijken naar anderen die het proces verslaan, de media dus. De politiek tot slot is niet van de politici, maar van de burgers, van u en mij en die politici zelf ook als burgers. En zelfs kranten, televisiestations moeten beseffen dat zij niet kunnen bepalen wie er aan het roer zal komen. Alleen, valt dan nog te verzuchten, zelfs de man aan het roer zal weer moeten vaststellen dat hij geen greep heeft op de winden en de stromingen, maar men kan er leren goed gebruik van te maken.

Bart Haers