over integriteit en geschiedenis
Kleinbeeld
Spreken
over de geschiedenis
De drijfveren van Joachim Gauck, kandidaat president van de Bondsrepubliek Duitsland
Je verwacht het niet dat je in Brugge mensen
zou tegenkomen die van overal over de wereld zijn aangespoeld, via het grote
Gaf, ook wel het Zwin genoemd, al zal dat vandaag eerder via wegen, spoorwegen
of de lucht gaan. Natuurlijk, er is het Europa-College dat in de stad helaas
niet zo heel veel uitstraling heeft. Het is er, maar de contacten blijken niet
zo gemakkelijk. Misschien moet men daar toch nog eens over nadenken. De stad
leeft echter wel en wat opvalt, er leven mensen uit vele windstreken in de stad.
Een
dame, Sylvia, heeft me een boek te lezen gegeven, over Joachim Gauck “Winter in de
zomer, lente in de herfst” , van
Joachim Gauck en reeds de eerste pagina’s laten zien hoe het leven van de
natie, van de regio voor de betrokkene, voor zijn familie zo een betekenis
heeft en dat komt terug in haar verhalen. Zij is jonger, kende niet de donkere
jaren van de opbouw, maar het komt geloofwaardig voor, neen, want het zijn
persoonlijke ervaringen uit een wereld die we niet kennen. Waarom iemand
dominee wordt? Hij twijfelde aan zijn geloof, toen hij de studie aanving, maar
het was zijn enige kans om te studeren, omdat hij als zoon van een naar Rusland
gedeporteerde geen toegang had tot de instellingen die hem een goede toekomst
konden geven.
Soms vraag ik mij af, vandaag, 20 jaar na de
hereniging van Duitsland of wij, westelijk van de Bondsrepubliek wel beseffen
hoe het leven daar was. Nee, armoede was er niet, maar de eigendomsrechten
werden – uiteraard – niet gerespecteerd, maar ook persoonlijke rechten niet.
Het zal me dus benieuwen of het verhaal over de warme familie dat we bij
aanvang lezen, verder zien evolueren. We weten dat zijn vader in 1952 werd weg
gevoerd naar Siberië, door de Russen en wat er de reden voor was. Wellicht
impliceerde dit ook dat hij niet zomaar reguliere studies kon aanvangen.
Het probleem waarvoor deze man voor stond was
zijn leven vorm te geven in een systeem waar conformisme en
aanpassingsbereidheid de eerste vereiste waren om te slagen. Maar wat heet dat,
slagen? Het ligt niet voor de hand hieraan een passende omschrijving te geven.
Zeker niet als dat slagen betekent dat men, zoals hij merkte, later, de rol van
spion in het dagelijkse leven moest opnemen. In de DDR blijven, na 1961, toen
de Muur gebouwd was, vroeg nog meer overtuiging om zich niet aan het systeem te
onderwerpen. Maar waarom dan niet? Omdat, zo stelt Joachim Gauck de mens in dit
systeem als persoon niets voorstelt, alleen als oppassend lid van de staat,
trouw aan de overheid en loyaal aan de officiële leer. Wat ik mij net zo min
als anderen, wij die in het westen opgroeiden met de evidentie van de vrijheid,
van zelfbeschikking en de mogelijkheid ons leven vorm te geven, vreemd net als onze omstandigheden hen die in Mecklenburg en de andere delen van de DDR uitdrukkelijk
onbekend was. Zij dienden dat te doen tegen het regime, tegen de
werkelijke ingrepen van de overheid in, terwijl in West-Europa de ontplooiing
van de persoon juist centraal stond en in de jaren 1960 tot vormen van
contestatie leidde, die de vooruitgang nog verder doorduwen wilde. Wolf Biermann,
die bij het begin de DDR, de SED en het communisme genegen was, zal algauw tot
een kritische afstand besluiten en het communisme in de DDR
afwijzen. Anders dan Joachim Gauck zal hij moeten vertrekken, “ausgeburgerd”
omdat hij bij een optreden in Keulen de Republiek te schande had gemaakt en
deloyaal aan de ideologie was geweest. Toch, moet ik vaststellen, was deze
dissident in het Westen, enfin, in Vlaanderen ook weer zo een geheim voor
kenners.
Wolf Biermann beluisterend, naar wie Gauck
verwijst, merk ik dat er iets eigenaardigs ontstaat, want je kan naar de ene
luisteren en begrijpen wat je leest bij Gauck. Over de jongeren die bij de
Freie Deutschen Jugend en de Pioniers hun vorming in de ideologie krijgen. De
school staat volkomen in dienst van het vormen van jongeren in de ideologie,
ten koste, suggereert de auteur van de ontwikkeling van hun talenten. Wie niet
bij de FDJot terecht komt, wie op school geen blijk van ideologische ijver aan
de dag legt wordt ook niet toegelaten tot de hogescholen en universiteiten. Ook
drie kinderen van Gauck trokken weg. Men kan, cynisch genoeg zeggen, dat er
voor de inwoners van de DDR een nader Duitsland was. Dat had Joachim Fest en
dat zeker ook diens vader Johannes Fest wellicht een goede uitwijkmogelijkheden
geboden. Feit is dat uit de door communisten bestuurde staat voor 1961
tallozen, een vijfde van de bevolking is weg getrokken. Wat zou dat voor ons
betekenen, als 2 miljoen Belgen het land verlieten, in een periode van vijftien
jaar? Juist, een ontwrichting, een verlies aan handen en verstand. En het waren
de besten, zegt men, die de DDR verlieten.
Het blijft verbazen dat men vandaag nog over de
duistere 12 jaar in het Duitsland van Thomas Mann en Hermann Hesse – dat zij
ook hadden verlaten, Hesse koos voor ballingsschap, Mann werd het
staatsburgerschap ontnomen - , noch over de volgende veertig jaar voor de
inwoners van dat land dat ook Duitsland wilde zijn, niet echt veel pogingen
doet tot begrijpen. De last die Joachim Gauck op zich heeft genomen, door daar
te willen blijven, maar zich niet aan te passen, niet met de Stasi aan te
pappen – en vele andere dominees deden dat wel – maakt dat de man een
integriteit en wellicht daardoor ook een model kon zijn voor anderen. Zijn
bijdrage aan de Kirchentage in Duitsland, zijn bijdrage ook aan de
vredesbeweging heeft hem verder gesterkt in zijn overtuiging dat hij de mensen
diende bij te staan. In Evershagen, een nieuwbouwwijk, vol grote flatgebouwen,
met 22.000 inwoners, waar de oude kerkelijke structuur buiten werd gehouden,
zou Joachim Gauck in 20 jaar een voor de Stasi en de partij onverwacht groot
succes maken van zijn missiewerk. Men kan in het Westen niet goed begrijpen dat
mensen niet zo blij waren dat het geloof en de kerk helemaal verboden waren. Voor
hen, niet voor de dominee, betekende het net een manier om buiten de
indoctrinatie van de staat te blijven, maar wie openlijk belijdend christen
was, verloor veel, zoals we al aangaven.
Het zijn voorlopige, eerste indrukken die ik
hier aan kom dragen, omdat de auteur nu eenmaal eerlang president zal worden
van de Bondsrepubliek en zo de verwachtingen van zijn jeugd toch bekroond ziet.
Hij had allicht niet verwacht die eer en opdracht te krijgen, maar nu het zover
is, wil hij opnieuw getuigenis afleggen. Ik verwacht dat we zo eindelijk eens,
in West-Europa de helden van de andere kant meer zullen gunnen dan
lippendienst. Toen Havel stierf was men karig met het verhaal van ’s mans leven
en werken, laat staan over Charta ’77 en andere acties. Voor ons lijkt het
evident, maar wat het allemaal met zich meebrengt, het blijft ons volkomen
onverschillig, zo lijkt het wel.
Natuurlijk, het is geschiedenis en al die
dissidenten, zij hebben weinig of niets bereikt, heet het, want het was pas als
Gorby, een ongepast koosnaampje, Gorbatsjew de zaak openbreekt, glasnost en perestrojka
als weg oplegde dat er veel mogelijk is gebleken. Over de latere ontwikkeling
kan nog niet zo heel veel zinnigs verteld worden, maar dat laat velen koud.
Poetin is niet links, dus is hij rechts. En aangezien hij extreem lijkt… verder
hoeven we ons niet over de man uit te laten. Wat wel onderzocht zou kunnen
worden is hoe het de Russen, Duitsers uit de oostelijke deelstaten nu vergaat,
hoe Polen, Tsjechen en Hongaren, Slovenen en Roemenen het stellen. Onverdeeld
is het niet, maar het is wel spectaculair anders dan men had verwacht. Om een
en ander te begrijpen kan men slechts proberen te zien wat Joachim Gauck en
anderen, Wolf Bierman, Bettina Wegner en al die voor ons onbekende
tegenstanders bereikt hebben, trouw te blijven als de illusie niet bracht wat
ze beweerde in petto te hebben.
We zullen dus een vervolg moeten breien aan
deze bespiegelingen over de biografie van Joachim Gauck, een boek dat bij mijn
weten nog niet in vertaling beschikbaar is. Het tekent onze onverschilligheid
voor wat bij de buren, in de republiek van boeren en arbeiders is voorgevallen.
Dat zal nauwkeuriger en met aandacht aan de orde komen omdat we nu eenmaal in
hetzelfde schuitje zitten, de EU.
Bart Haers
Vrijdag 9 maart 2012
Reacties
Een reactie posten