Radio 1: nieuw met oude concepten

Brief

Aan Ruth Joos

Over de toekomst van Radio 1

Brugge, 5 oktober 2013

Mevrouw Joos,

Napoleon op SInt-Helena? Sprak u niet over het testament dat
te koop is aangeboden en met Prof. em. dr. Jean-Jacques Cassiman
over Henri IV? Maar ook dit, naast goede boeken over
geschiedenis in mijn jeugd was een levendige introductie
de vele reeksten die de Radio in vroeger tijden op zondagavonden
bracht. En ook de Luisterpelen? Is dit alleen nostalgie? Of ook
de gedachte dat creativitteit vandaag wel eens ver te zoeken
valt, behalve als u dichters en zangers samen weet te brengen? 

Ik heb dan toch maar gekeken naar uw gesprek met Thomas VDV “Alleen Elvis blijft bestaan” en vond het gesprek best wel interessant, al vind ik de formule met de schermen niet altijd ideaal voor een goed gesprek. Maar u maakte er wel iets van.

Wat me vooral opviel was dat de luistercijfers van Radio 1 weer eens aan de orde kwamen, wat ik beleidsmatig wel begrijp maar aan de andere kant betreur. Men moet aantonen, als medium dat men een publiek heeft. Maar er zijn toch enkele kanttekeningen te maken: luisterden mensen vroeger ook des avonds naar Radio 1, dan is dat vandaag sterk verminderd. Er is zoveel, er zijn vele media en Radio 1 heeft op enig moment een prachtige troef laten vallen. Ooit zat ik op zondagavond te luisteren naar de radio, toen Roland van Opbroecke die prachtige lange verhalen kon vertellen, van de Napoleontische oorlogen, Wereldoorlog i – of beter, het eerste luik van een dertigjarige oorlog – en over zovele andere onderwerpen bracht. Uiteraard mag ik u zeggen dat u vanuit uw eigen benadering de herinnering aan de zeer geliefde radiogastvrouw Betty Mellaerts oproept en er toch ook weer eigen accenten aan geeft. Anders dus, maar eenzelfde resultaat dat men wel wil luisteren

Het punt is, maar daar vertel ik toch geen nieuws, dat er veel meer binnenlandse zenders zijn, ook buiten het huis van vertrouwen zodat de markt voor luisteraars  meer gesegmenteerd wordt. Maar goed, radio 1 zend zeer veel nieuwsuitzendingen uit, ook op het halve uur, wat wel eens irriteert -  zegt een news junk. Het aanbod is interessant, hoewel ik soms het geklaag bij Hautekiet niet goed kan hebben en in de namiddag kies vooral voor Klara. Maar “De Ochtend” en “Vandaag” zijn wel belangrijk genoeg, al vind het wel eens ergerlijk als het news anchor aan een gast vraagt of Obama op zijn bek zal gaan, want in de Syrische kwestie was het ook voor ons van belang dat er een duidelijker positie tegenover de ellende in Syrië werd uitgesproken. Het verhaal van de rode lijn is politiek een van die interessante voorbeelden waarin een mens, een president zich in een heikel parket kan manoeuvreren, want hij wist vorig jaar al dat hij Rusland niet zomaar tot meegaandheid in de Syrische burgeroorlog zou kunnen bewegen maar ook dat de Amerikanen de vele oorlogen voor nobele doelen en zonder bevredigende resultaten beu waren. Politiek is geen theater, maar de tragiek was voor Barak Obama overduidelijk.

Met dat alles moet ik als luisteraar wel op uw onverholen vrees ingaan dat Radio 1 door de lagere luistercijfers aan belang zou inboeten. Nog maar gisteren schreef ik dat het museum of beter het schrijvershuis van Herman Teirlinck echt wel een monumentale betekenis heeft voor het Vlaamse cultuurleven. Ook daar spelen cijfers een rol die mij onredelijk voorkomt. Natuurlijk zou men de bestaansreden van een museum als dat in Beersel kunnen afleiden uit het publieksbezoek. Maar men kan het evengoed van gewicht achten dat een museum voor een figuur als Herman Teirlinck er nu eenmaal behoort te zijn, gezien zijn belangrijke rol in het Vlaamse Cultuurleven en dat gedurende een zeer lange termijn, excuses, een zeer lang leven.

U bent ook niet te beroerd om zich over delicate kwesties te buigen, maar in het algemeen zou men kunnen zeggen dat de journalistieke benadering van Radio 1 eenduidiger is geworden dan vroeger het geval was. Ik herinner mij nog de vele middagen en avonden dat met het programma actueel op een beknopte en toch instructieve manier duidende radio werd gemaakt, met mensen als Herman de Prins, Bert De Craene, Siegfried Bracke… de informatie was beknopt, helder en toch vooral een aanzet om er verder over na te denken.

Ik weet niet, kan en wil niet beweren dat de oorzaak erin zou bestaan dat de journalisten en medewerkers vandaag ideologischer uit de hoek zouden komen – juist, ik bedoel linksig, zonder echt tot een ideologisch discours te vervallen – maar eerder is er de gedachte denk dat de mensen die Radio 1 een paar jaar geleden restileden, zeer bewust hebben gekozen voor een mis begrepen populisme. Service en Informatie, heet het, zou de bestaansreden zijn van deze omroep. Ik denk dat men die informatieopdracht ruimer kan opmeten. Waarom niet in de ochtend, tussen 9 en 11 uur langere documentaire, radiodocumentaires maken, inderdaad, met de afgemetenheid die Roland van Opbroucke aan zijn programma’s wist te geven, waardoor de luisteraar zich mee kon bewegen met de troepen van Napoleon of de ondermijning van de Duitse linies in Wijtschate kon volgen. Zou dit kostelijk uitpakken? We weten dat er in het medialandschap nu veel aandacht wordt besteed aan radioboeken, maar ook aan colleges van hoogleraren en andere interessante mensen komen via CD en DVD tot ons. Moet de openbare omroep dat dan overdoen? Niet overdoen, maar wel de vaststelling te baat nemen dat er wel degelijk interesse voor bestaat.  

Het zal ook wel saai lijken, althans, als ik mensen ernaar hoor verwijzen, dan huiveren zij echt, maar de aloude luisterspelen, dat was toch wel leuke en soms bizarre radio. Men voert dat af, wegens te saai. Maar het is een vorm van kunst die men wel nog hanteert voor soaps op Radio 2. Aangezien elk medium, het luisterspel, zich leent voor het hogere en het banale in de kunst, voor gewoon entertainment en voor iets anders, kan men misschien erover nadenken het begrip informatie zeer ernstig te nemen en wat meer body te geven. En dus goede luisterpelen, genre “The War of the worlds… Niet enkel Elvis blijft bestaan, zelfs aan Orson Welles houden sommigen herinneringen over. Ik denk dat onze schrijvers en schrijfsters ook dat wel leuk zouden vinden. En overigens, heeft men niet geprobeerd op de zusterzender, Klara? Met enig succes.   

Ook Klara overigens lijdt onder de kijkcijfermanie, waarbij men het belang ervan afleest aan luistercijfers. Soms, op zaterdagavond als ik thuis ben, luister ik liever naar Klara, naar opera, liever dan tv te kijken. Radio heeft een eigen bestaansreden, maar een openbare omroep moet de publieke relevantie anders afwegen dan een commerciële omroep.

Luisteren naar David van Reybrouck op radio 1 op de radio en dan uitgesteld digitaal op Klara het verhaal over India bij Trio beluisteren… mag dat? Uiteraard, want het aanbod is er. Ik denk daarom dat wij als luisteraars van de Radio en zeker Radio 1 uw bezorgdheid delen. Het is aan de omroep om keuzes te maken maar bij deze ben ik zo vrij de VRT te willen verzoeken enkele elementen van Cobra.be te willen opnemen in de programmatie. Teveel Hautekiet kan luisteraars afschrikken – omdat, het soms teveel consumentisme uitademt. Waarom niet ook in de namiddag voor geïnteresseerden radioreportages maken over exotische onderwerpen als het leven en werken van Herman Teirlinck, of eventueel zelfs over de geografische organisatie van Vlaanderen. Overigens hoop ik niet in die andere valkuil te trappen, door nu plots zo te pleiten voor het oeuvre en het leven van de heer Teirlinck, want het gaat over zoveel meer, van Gezelle tot … wie kent nog Paul Lebeau, die Xantippe schreef? Deze week overleed Hugo Raes, maar hoe lang was het geleden dat men in de media aandacht besteedde aan diens oeuvre. Laten we wel wezen, in plaats van de klaagradio op sommige momenten, zou men dus met de hulp van bevlogen literatuurlkenners  eens niet over menselijke verhaaltjes kunnen spreken, maar het werk zelf van schrijvers en dichters, maar waarom ook niet van wetenschappers, filosofen, kunstenaars kunnen spreken. Een gesprek over wetenschappers als Jan de Laender bijvoorbeeld? De veelzijdige kunstenaar Octave Landuyt? Als men even gaat grasduinen in het eigen geheugen komen er namen op de proppen en daarmee ook het werk dat ze realiseerden. Radio 1 zou de leemte kunnen opvullen die de Openbare omroep sinds 1995 heeft gelaten door de educatieve rol te laten vallen. Gelukkig neemt u die taak alsnog op zich, maar waarom zou men bang zijn van saaie programmatie? Alsof steeds dezelfde muziekjes niet kan saai, vervelend kan worden?

Dus, mevrouw Joos, mijn respect en dank ook dat u uw zorgen over de toekomst van Radio 1 wenst te delen, want het is ook onze zorg dat het aanbod van Radio 1 te zeer op een bepaald publiek wordt afgestemd. Mijn suggesties zijn dan ook maar suggesties. En ja, voor ik afsluit, die beruchte playlist van Radio 1, is dat ook geen dwangbuis? Meer chanson, licht klassiek en luimige jazz… en Stromae natuurlijk, puisqu’on est formidable.

Hartelijke groet

Bart Haers