De zending van de rector

Dezer Dagen

Universiteit en kwaliteit,

de toegankelijkheid en de uitstroom

Rik Torfs, met of zonder mandaat als
rector. 

Verkiezing van de rector? Vroeger gebeurde dat inderdaad doorgaans in de achterkamers, gaf de ene rector de universiteit een nieuwe dynamiek, dan weer liet deze de universiteit in rustiger vaarwater verkeren. Net in de veranderde omgevingsfactoren, zorgt de universiteit voor bijzondere kansen, op verschillende niveaus, van het individuele... maar ook maatschappelijk, cultureel en zeer zeker ook economisch. In wezen, kan men zeggen dat men in een samenleving gebaat is met veel hoogleraren, ook al blijven velen er zich onvoldoende van bewust dat hun rol in het publieke debat, ook meer specialistische kwesties wel mogelijk is. In die zin waren journalisten graag bereid de kippenren in beeld te brengen, maar wat universiteiten betekenen kunnen, horen ze met grotere regelmaat te brengen.

Wat kan men al niet studeren aan de universiteit? Wie het weet mag het zeggen en toch is dat het hele verhaal niet. Het komt erop aan dat universiteiten een meervoudige rol hebben, zoals onderwijs, onderzoek en ook reflectie mag men niet uit het oog verliezen. Toch zou men geneigd zijn dat professoren geen deel hoeven te hebben op het maatschappelijke vlak, open en bloot. er zijn er die vaak hun licht laten schijnen, vaak bij bijzondere gelegenheden, zoals Christophe Waelkens bij een bezoek van Stephen  Hawkings maar wellicht kan Waelkens al eens de kans krijgen inzicht te geven in het Standaardmodel van de materie, voorbij het evenementiële. Informeren van een breder publiek, dat, zoals men maar al te goed weet, zeer hoog geschoold is, gewoon omdat zoveel mensen in de afgelopen decennia kansen kregen om te studeren aan hogescholen en universiteiten. Blijft er een probleem dat mensen als eerste in hun omgeving hogeschool of universiteit te gaan lopen, dan zal dat wellicht zijn omdat er in hun omgeving mensen zijn die zien dat ze het potentieel en de wil hebben.

De rol van een rector?

Aan de ene kant wil men een prima donna, aan de andere kant liggen er criticasters op de loer die hem van arrogantie betichten of net een te laag profiel. Maar de rector van een universiteit heeft de opdracht binnen de instelling academische vrijheid te bewaken - tegen invloeden van buitenaf, de stedelijke overheid en de hogere instanties. De rector had in oorsprong een rechterlijke bevoegdheid en diende ervoor te zorgen dat de communitas universitatis voor de stad geen last of schade bracht.

Die prima donna, die kan weinig uitrichten zonder de hele instelling, waarbij men zich erover moet verwonderen dat de overheden de universiteiten heeft laten uitgroeien. Hogescholen hoefden niet ingekanteld te worden, laat staan afgeschaft, opgeheven, zoals de Studio Herman Teirlinck. Okay, er waren objectieve redenen om grotere gehelen op te zetten, maar de samenvoeging van hogescholen en de inkanteling hebben de identiteit van opleidingen en de inleving van studenten in de opleidingsgemeenschap, maar ook later, in de beroepsgemeenschap, wat niet per se moet leiden tot een (gesloten) korpsgeest. Opleidingen zijn meer dan zomaar momenten van overdracht, maar er wordt ook zoiets meegegeven als liefde voor en trots op het vak, of men nu ingenieur is of vertaler-tolk. Met drukkers spreken blijft altijd een bijzonder avontuur omdat zij zowel zeer praktisch en technisch moeten denken, vroeger speelde de handigheid van het letterzetten een grote rol, al lang kan men het vormgeven van teksten aan computers overlaten. Maar toch, drukkers behouden een eigen beroepsfierheid en huiveren van boekjes die slecht gemaakt zijn.

De rector heeft dus een inspirerende rol, maar is als primus inter pares verantwoordelijk voor de collegiale samenwerking. Rik Torfs heeft zich bijvoorbeeld sterk gemaakt voor het herstel van de academische vrijheid, wat voor journalisten een geeuwmoment was, zo te zien, want zijn uitlatingen daarover kregen behalve in zijn columns weinig weerklank. De geplogenheden geven er wel eens aanleiding toe dat men bij een beursaanvraag al min of meer het te verwachten resultaat moet melden, terwijl het onderzoek uiteraard voortkomt uit kennis van de status quaestionis en vervolgens de gedachte dat men aan de hand van een goed geformuleerde hypothese iets aan kan toevoegen. Er zijn teveel disciplines om maar te bedenken hoe zo een beursaanvraag geformuleerd kan worden. De vele vragen om doctoraatsbeurzen en postdocs maken het moeilijk bij de afweging niet te zwichten voor de meest sexy aanvragen, wat dat ook mag betekenen. Ik had de indruk dat Torfs zich van die evolutie bewust was.

Wetenschappelijke en academische vrijheid

Nu bedenk ik mij dat er dezer dagen gesproken wordt over de Aufklärung, maar dat politici en opinieboeren graag zeggen te weten wat die verlichting nu eindelijk betekende in illo tempore en wat wij ervan kunnen maken, vandaag.  Men kan die erfenis en tradities ideeënhistorisch onderzoeken, men kan het ook gaan bekijken in het raam van een onderzoek naar de drukkers- en uitgeverspraktijk. Er zijn ook nog andere invalshoeken, zoals precies de aanwezigheid van boeken in erflatingen, onder meer via de wezenkamers. Rudiger Safranski beschrijft in zijn biografische werken over Goethe, Schiller en de Romantici, hoe het publiek groeide en dus de schrijvers mogelijkheden zagen van de revenuen van hun boeken te leven. Het was Goethe die het principe van de auteursrechten wist op de sporen te krijgen, waarbij een auteur met de uitgever een vast deel van de opbrengst kon bedingen en bovendien roofdrukken kon vermijden. Ook dat is... Verlichting, het verhaal van mensen die voor hun rechten opkomen.

Rectoren hebben nog nauwelijks tijd, zo viel mij al langer op, met eigen wetenschappelijk werk bezig te zijn en worden, zoals politici voor allerlei representatieve activiteiten ingespannen, waar de salongesprekken niet altijd even hoopgevend of inspirerend blijken. Nu bleek dat Rik Torfs graag die academische rol waarnam en mensen kon inspireren. Als journalisten nu graag vertellen dat hij teveel in de media kwam, dan is dat iet of wat hypocriet. De tijd van de speels Torfs bij de Slimste mens ligt al lang achter ons. De suggestie over 's mans integriteit kan ik al helemaal niet smaken, al zal ik niet zo gauw voor de integriteit van anderen mijn hand in het vuur steken of erboven houden.

Envooi

Media mogen en moeten zelfs berichten over de universiteiten... maar moeten het ambt van rector niet meer politiseren dan nodig is. Dat gebeurt binnen de academie vanzelf, omdat er macht te verdelen valt. Het verhaal van de universitaire gemeenschap horen we niet meer, omdat alles verzakelijkt is, verdingd ook. Net een rector als Rik Torfs heeft het intellectuele leven willen herstellen, dat met onder anderen André Oosterlinck verloren was gegaan.

Ik had dit ook voor de verkiezingen kunnen schrijven, maar ik denk niet dat het veel uitmaakt, ook al omdat ik een alumnus(?) gandavensis ben en dus geldt deze reflectie vooral de vraag wat de rol van een universitair bestuur kan zijn, wat de rector als opdracht heeft en hoe de universiteit via de rector een maatschappelijke rol kan spelen.

Bart Haers