Lachen met de goegemeente toegestaan

Kritiek

Wijsheid & Goegemeente

Wie denkt nu doordacht?

Wie hier betoogt in de context van de
koningskwestie is niet duidelijk, maar
deze mensen voelen zich geroepen
uit de gelederen van de goegemeente
naar voor te komen en zich te laten horen.

Ergens las ik weer een zin, die ik naderhand niet terugvond, waarin te vernemen viel dat de goegemeente echt niet weet wat er speelt. Ging het over economie? Over geopolitiek? Het feit dat iemand zegt dat de massa onnadenkende dames en heren het allemaal niet weet, stoort me al langer, omdat het leidt tot de conclusie dat a) verondersteller meent te weten wat al die anonieme dames en heren nu wel of niet weten en b) dat de steller van de zin voor evident houdt te weten hoe het nu zit.

Het gaat dan niet om de waarheid, want die is complexer dan wij ons kunnen voorstellen, zelfs als we het over het gedrag van elementaire deeltjes hebben, moet je heel wat studeren om erachter te komen en het te begrijpen. Ik ben geen ontkenner van de waarheid, wel ben ik ervan overtuigd dat we slechts langzaam tot grote waarheden komen, maar vooral omdat we achter de kleine van die dames en heren in hun persoonlijke leven niet kunnen komen, tenzij in lange welwillende gesprekken. De goegemeente staat inderdaad voor de onnadenkende massa, die zich wel idioot lijkt te gedragen, maar als we door elites de luizenkam halen, is er geen beginnen aan, want ook daar luidt het "Chez ces gens-là on ne pense pas, monsieur".

Kan men echt met zekerheid weten dat andere mensen niet zouden denken of niet goed zouden denken? Ik kan menen, heel oprecht dat wie de standbeelden van Leopold II wil doen verdwijnen, de bal mis slaat, dat de man inderdaad Congo voor zichzelf in de wacht gesleept heeft en wellicht ook onoorbare exploitatiemethodes heeft toegestaan, maar ik denk men toch ook eens goed moet bekijken wie hem in eerste instantie wenste te bekladden, met name Roger Casement, die weliswaar veel later als martelaar voor de Ierse Republiek zou sterven, maar evenzeer is het zo dat hij werkte voor nieuwsbladen die nauw verbonden waren met de City. Hoe zat met het met de obsessie van de Britten met rubber? Hebben de Britten niet getracht zelf het monopolie op latex te verwerven omdat de industrie en de consument grote gebruikers van rubber in allerlei toepassingen zouden worden. Praat dit Leopold II goed? Tja, ik denk dat we onze voorzaten niet te hoog op hun paard moeten zetten en op uitzonderingen na niet volkomen moeten verguizen. Die uitzonderingen? Stalin, Hitler, Mao en Pol Pot horen er zeker bij, maar ook daar zal men best proberen goed na te gaan wat er nu werkelijk gedaan is geworden. Het geloof van de goegemeente dat Leopold II een tiran was, geldt namelijk niet voor zijn eigen land en behoudens het weinig in herinnering gebrachte feit dat de koning in 1896 bijna zijn persoonlijk failliet had moeten toegeven, als toen niet de inkomsten uit de kolonie en Vrijstaat de kosten gingen overstijgen. Hij bouwde onder meer Oostende uit tot een fraaie badplaats, wat  de burgemeesters van de stad sinds 1950 met genoegen ongedaan hebben gedaan.

De goegemeente, dat is dus een andere term voor het klootjesvolk, maar kan men met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid beweren dat het allemaal idioten zijn? Ik denk dat we die boodschap iets te vaak ingeprent hebben gekregen en te weinig nagedacht hebben over een simpele vraag: als die anderen zo stom en duf zijn van geest, waarom kopen er velen dan ook boeken en kranten en spreken ze onder elkaar wel eens over hoe dwaas al die aandacht voor Eurosong wel niet is. Een simpele vraag? Voor mijn doen dus.

Het is dus wel zaak te begrijpen dat mensen in deze samenleving, zelfs in de USA en het UK niet per se een massa vormen, of beter, als men hen behandelt als een bijna onzichtbaar dood gewicht, dan moet dat wel zijn zoals met de donkere materie in het universum: het is er wel, maar begrijpen hoe en wat het is, wil maar niet lukken. De goegemeente is er zeer zeker, maar zoals die ene reporter met zijn prangende vragen altijd weer opdelven wilde: wie zijn ze, wat doen ze, wat willen ze? waarna hij hen doodleuk weer als domme goegemeente wegzette. Neem nu een reportage over swingers en mensen die op zondag niet naar de kerk gaan maar zich eens seksueel uitleven in swingersclub, waar ze met leden van de andere sekse of de eigen sekse intiem zijn - na het betalen van een mooi entreegeld - zonder dat dit als gevaarlijk of crimineel gedrag voorgesteld wordt. Mensen keken ernaar, sommigen zochten ook info en vervolgens bleek het allemaal een pathetische ervaring zonder veel genoegens. Anderen organiseren met elkaar leuke avonden en weten dat het kan eindigen in het bed van een ander, zonder dat ze elkaar daarvoor de kop inslaan. En ja, dit gaat alles met wederzijdse instemming, maar ook hier blijkt de psyche niet bij iedereen dezelfde mate aan ruimhartigheid ter beschikking te hebben.

Overigens, nog eens nadenkend over al die dieethypes, die haaks staan op de vele culinaire programma's en verhalen over lekkere maaltijden, dan merkt men dat die grauwe massa onbenullen - niet mijn woorden - best wel zeer verschillende ideeën en inzichten koesteren, die vaker aansluiten bij wat de elite presenteert dan men zou denken. Toch is er iets merkwaardigs aan de hand in medialand, waar bladen zich hebben ingezet om het mobiliteitsgedrag van mensen bij te sturen. De minister van mobiliteit spreekt nog altijd over zeer grote aantallen overledenen in het verkeer en daar valt op het oog niet op af te dingen, maar wat is het criterium voor veilig verkeer? Te snel rijden mag niet, terwijl dat slechts een deel van het probleem is, want ondoordachte manoeuvres zijn minstens even bedenkelijk en de kwaliteit van de wegen kan ook meewegen. De auto en vooral de bestuurder culpabiliseren vormt in de media een topic waar men zich niet zo gauw van ontdoen. Oh ja, er zijn nog een paar voorbeelden, inzake voedsel, maar ook inzake energie of het gebruiken van plastics bijvoorbeeld.

Of moeten we het dan toch hebben over de sociale media: men klaagt de doses vitriool aan, maar ziet niet dat facebook al eens voor interessante gesprekken kan zorgen. De kranten hebben de fora afgeschaft, maar hoewel er wel eens bagger door het riool liep kon men op het trottoir met droge voeten rustig praten over de betekenis van de hoofddoek en wat we daarmee aan moeten.

Oordelen, κριτειν, zegt men, vormt het grote probleem, want zouden mensen met onvoldoende informatie wel goed kunnen oordelen? Eric Corijn vond dat ooit een reden om de democratie en vooral het systeem van verkiezingen in vraag te stellen. Anderen, zoals Matthias Storme dachten dat het herinvoeren van een capaciteitsstemrecht, waarbij de behaalde diploma's de doorslag zouden geven voor het aantal extra-stemmen, aangevuld met de hoegrootheid van de kroost indien het nog niet voldoende in de juiste richting zou gaan. Democratie is mooi, maar de discussie over machtsverwerving wordt omfloerst gevoerd en een ding is zeker, zoals Luc Panhuizen schreef over het Dordrecht waar  Johan de Witt zijn jeugd en jonge jaren beleefde en dat het grauw wel eens een fraai regentenhuis durfde aan te vallen. En hoewel de politiek van Johan de Witt in de Republiek bepaalt succesvol mag heten, slaagde de partij van Willem III er toch voldoende lui in den Haag te mobiliseren om hem, Johan en zijn broer te lynchen. Niet doordacht, toch? Overigens, Willem III zou de politiek van zijn voorganger in hoge mate verderzetten.

Feiten negeren heeft geen zin, maar de lezing van feiten overdenken, zou al een heel eind helpen. Er zal een massa welmenende mensen opstappen in Brussel tegen de zittende president van de VS, denkende dat al die afwezigen wellicht te dom zijn om te helpen donderen. Behalve praktische bezwaren, kan het ook dat zij, die niet willen betogen tegen een buitenlands staatshoofd, dat het behalve ongepast ook een daad van overmoed is, want het blijft inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van diens land. Betogen tegen het gebrek aan investeringen voor het (Europese) leger? Wie zou zo gek durven zijn en toch zou het een redelijk opzet zijn en kan men er gemakkelijk goede argumenten voor samenbrengen.

Maar de tijd van het argument lijkt achter ons te liggen. Er valt ook nog weinig welsprekendheid te bespeuren, niet enkel in de politiek, maar ook als het om wetenschappelijke communicatie gaat. Welsprekendheid die er niet enkel op uit is het eigen gelijk over het voetlicht te brengen, maar ook zaken uit te leggen, verklaren en enthousiasmeren. Een issue dezer dagen vormt de vraag of de stelling dat godsdiensten aanjagers zijn van terroristisch geweld. Jawel, er zijn terroristen; velen beroepen zich op hun religie als ze aanslagen plegen in Europa of elders. Maar zijn religies an sich dan de bron van alle geweld? Religies zijn vehikels van vele zaken die des mensen zijn, zoals ook ideologieën dat waren en zijn. Men kan overigens proberen religies uit te roeien, maar is dat wel humaan. zoveel mensen uit te willen roeien die in vrede leven binnen die religie en in diverse samenlevingen.

Het werd bon ton te stellen dat we overspoeld worden door de Islam, door moslims met snode plannen, terwijl veel van die mensen - hoeveel het er zijn mag men eens zeggen als men het echt weet - gewoon blij zijn met het leven dat ze hier leiden. Laat de een de gebruiken en praktijken van het land herkomst al eens vallen, dan blijven ze vaak nog hechten aan hun geloof, maar ook dat ondergaat veranderingen, de kracht der dingen weet u wel. Als mensen vaak met elkaar omgang hebben, dan kan het zijn dat eigen opvattingen beetje bij beetje gaan schuiven, soms gaat dat razend snel, binnen twee generaties helemaal naar seculiere opvattingen doorschakelen, zoals in dit land gebeurd is, met de hulp van het katholieke onderwijs. Hoe dat zo gekomen is, zal men toch eens goed moeten onderzoeken, aan de hand van handboeken godsdienst en interviews met mensen die in de colleges school hebben gelopen.

Tijdens de jaren zeventig en tachtig, werd in dat katholieke onderwijs heel wat leerstof aangedragen, ook in de godsdienstlessen, die eerder seculier van aard waren, zoals de lectuur van Sartre, Albert Camus, Adorno, zelfs Karl Marx, en andere zoals Walschap, terwijl de kennis van de bijbelteksten pijlsnel omlaag ging, maar dus ook hoe men die teksten kan lezen. Meer nog, over het lezen van teksten wordt nog zelden gesproken en al helemaal niet in het publieke debat, maar ook niet in het onderwijs. Tekstkritiek, close reading, consistentie en coherentie...

Tot slot, men zegt dat de democratisering van het onderwijs gefaald zou hebben, maar ik denk dat men dan parameters hanteert die niet met de werkelijkheid sporen. Dat de integratie van mensen met een afkomst buiten de EU, Turkije, de Magreb, Congo, mislukken zou, zoals men graag beweert en ook experten - die de integratie nota bene willen bevorderen - voortdurend beweren, terwijl dat proces nog volop aan de gang is en dat men moeilijk zicht krijgt over hoe gezinnen en individuen in hun praktijken stilaan de scherpe regels laten varen terwijl er zijn die ze net met grotere verbetenheid willen handhaven. Van wisselwerking is er hoe dan ook sprake en dat vergeten onderzoekers, net zozeer als zij die vrezen voor een islamitische overrompeling. Meer nog, hoewel beide groepen in andere formaties optreden, ondersteunen ze elkaar en reiken ze elkaar argumenten aan.

En intussen denkt iedereen dat de goegemeente het allemaal niet weet, ondanks alle zelfgenoegzaamheid en zelfzekerheid over de eigen onfeilbare oordelen. Die goegemeente bestaat evenwel niet meer of in een veel minder consistente vorm als men ons wil doen geloven. Overigens, als niemand ertoe wil behoren, wie vormt dan de goegemeente? Intussen leeft er vandaag een sterke drang om mensen bovenmatig te eren, zangers, dichters - nu net niet - en sportlui, zakenlui en politici. Verguizen is dan ook niet van de lucht, want als men Mulish een charlatan vindt, dan omdat Claus zoveel beter is. Sancta simplicitas. Oh ja, behalve "50 tinten" of "Harry Potter" valt het niet mee nog boeken in huiskamers te vinden, hoort men wel eens. Elke working class hero pakt er graag mee uit: thuis geen (klassieke) muziek, geen boeken, geen kunstwerken. Terwijl het aantal mensen dat zelf bij wijze van hobby met kunst of  muziek bezig is, moeilijk na te tellen is en al zeker was.

Wie het over de goegemeente wil hebben tot slot en tegelijk de superdiverse samenleving wil verheerlijken, maakt toch wel een zware fout, want elke samenleving, gegeven de complexiteit en de anonimiteit is haast per definitie divers, als ze al niet superdivers is. Bovendien bekijkt men de diversiteit door de samenstelling van (stads-)wijken vooral naar individuen na te kijken, terwijl men het in het discours over het volk, de massa, de onnadenkende goegemeente juist niet over individuen kan hebben en dus alle diversiteit wegvlakt tot enkele tinten grijs. Men kan niet zomaar karakteristieken aan grote groepen toeschrijven en tegelijk menen dat er bijzondere groepen zouden zijn die bijzondere aandacht verdienen. En ja, hoe kan men weten of die goegemeente echt homogeen zou denken of net niet denken?  

Bart Haers