Politieke normvervaging

Dezer Dagen

Normvervaging en andere kwesties

De kracht van instituties

Het Lincoln Monument in Washington DC
brengt hulde aan een president die als bijzonder
integer bekend stond. Maar als politicus moest hij
hij ook de stemmen in het Congres tellen om zijn
XIIIe Amendement erdoor te krijgen en de
slavernij af te schaffen. Daarvoor diende hij
te traineren wat het einde van de Burgeroorlog
betrof. Whealen en dealen dus. 

De wereld lijkt voortdurend op de rand van een vulkaan te dansen, terwijl anderzijds iedereen wel weet dat er - in Europa en de VSA - decennia lang, weinig gebeurd is dat alles op de helling kon zetten. Nu zien we ongerustheid ontstaan over populisme - van rechts - en dat links het nog altijd goed voorheeft met de mensen, ook al gebruikt men niet altijd de juiste methodes om de betere wereld te   realiseren. In beide gevallen worden bestaande en algemeen waarden minstens in vraag gesteld. Moeten we dan hopen dat instituties het wel zullen houden, of moeten we op grond van deze bezorgdheid proberen mee te werken aan het in stand houden van deze instituties. Nogal moeilijk als men ons precies diets heeft gemaakt dat ze niet deugen, die instituties.

We hebben het voor een keertje niet over normvervaging van individuele burgers, maar van ambtsdragers, die zich schuldig maken aan nepotisme, aan het negeren van rechtsregels en geplogenheden, die de rechtsstaat ondergraven en hun belastingaangiften niet bekend maken. Juist, we hebben het over Donald Trump, maar dat is slechts een van de voorbeelden. Trump wil de VS opnieuw groot maken, maar het land is toch vanzelf groot. De inzichten van onder andere George Washington en andere Founding Fathers was er een van een stevige lokale democratie en dat de federale overheid niet al te voluntaristisch hoefde te wezen, maar de werkelijkheid bleek weerbarstiger, want de ambities van politici en van instituties reiken vaak verder dan het doen wat nodig en nuttig en wenselijk is.

De samenleving werd complexer, mensen werden mondiger en weten hun recht te halen indien nodig. De indruk bestaat dat de overheid aan al die wensen niet voldoen kan, terwijl de vraag is hoeveel men wensen mag van de staat, de welvaartstaat. In de VS leeft de gedachte heel sterk dat men van de staat niet teveel vragen moet en op eigen benen de eigen boontjes doppen moet. In die zin kan men de weerzin tegen Obamacare begrijpen als een atavistische reactie tegen al te opdringerige en bemoeizuchtige staat. Net Barack Obama zou dan handelen in een sfeer van normvervaging, maar wel is het moeilijk te verantwoorden dat 40 miljoen mensen geen toegang hebben tot de ziekteverzekering en passende gezondheidszorg. Conflicterende waarden dus, maar Obama bracht de instellingen niet in gevaar, Trump zet de instellingen onder druk en het ontslag van de baas van het FBI was een stap die niet te verantwoorden valt, tenzij Trump meent dat hij gerechtigd is al te autonome overheidsdiensten onder directe controle te brengen, maar net het FBI moet volkomen los van de zittende president kunnen functioneren om de binnenlandse veiligheid te verzekeren en mensen als de Unabomber te vatten, maar ook politici die de wet overtreden zonder aanziens des persoons aan te pakken.

De overheid kennen we als het systeem van de drie machten, waarbij de uitvoerende en de wetgevende macht wel vaker verweven raken, maar het recht is in handen van een onafhankelijke rechtsmacht. De federale rechters in de VS worden en door de president en de senaat aangeduid en die moeten het dus eens zijn. Nu blijkt dat Trump met de wetten een loopje neemt, zoals het nepotisme, het aanstellen van eigen kinderen en directe familieleden in publieke ambten, zij het onbetaald, kan al niet door de beugel, zou men denken dat de senaat hem van antwoord dient, ook al heeft de partij van de president de meerderheid, maar die senatoren blijven braaf luisteren.

Is het een vorm van normvervaging als de president organisaties als Planned Parenthood wil fnuiken en de subsidies wil tegenhouden, of is net de werking van Planned Parenthood, die vrouwen voorlicht op seksueel vlak, inzake anticonceptie en bij abortus, net een benadering die vrouwen meer autonomie kon geven en hun zelfstandigheid tegenover mannen mogelijk maakte, normvervagend? Het probleem bestaat erin dat de moderniteit oude verhoudingen op de helling zet en dat niet iedereen daar onmiddellijk blij om is.

Het beleid van de president wordt in het kader van checks and balances   

beperkt en niemand denkt eraan daaraan te tornen, behalve, zegt men, president Trump. Wie reageert immers? Wie kan adequaat reageren en de president terug in het geëigende kader dwingen, behalve het Congres? De Republikeinen durven zo te zien de president niet te tegen te werken, maar inzake Obamacare ging het ontmantelen niet van een leien dakje en ook nu heeft de president nog geen gewonnen spel. Maar in de VS hebben kiezers met hun vertegenwoordigers in de staat en in het Congres wel soms stevige confrontaties, doorgaans vreedzaam, waarbij zij aan hun verkozene ook kunnen meegeven hoe ze zouden moeten stemmen in Washington. Als dus burgers blijven aandringen op steun voor Trump wat ook in opiniepeilingen zou blijken. Waarom geeft de VRT-nieuwsdienst de heer Björn Soenens om eens te sfeer te gaan proeven bij zo een caucus. Alleen bij de voorverkiezingen doen ze dat wel eens, maar niet als het erom gaat ons uit te leggen wat in Minnesota of Illinois, Albion, om eens iets  te horen wat er nu tegen een Congreslid gezegd wordt. En ja, via dat kanaal kan de democratische partij de sfeer snuiven en weten hoe hard ze moeten gaan in het conflict tegen de Republikeinen en Trump.

Normvervaging in de houding van de president valt niet te ontkennen, terwijl we ook  vaststellen dat ook andere spelers, zoals Comey zelf in de week voor de verkiezingen een daad stelde die niet kon, ingrijpen in de opinievorming, waarbij slechts een partij het aan de stok had, die van Clinton en niets zegde over de contacten met Rusland vanwege team Trump. Maar goed, nu blijkt het allemaal nog veel minder helder te wezen. Maar dat er ongeoorloofde contacten geweest zijn tussen team Trump en de Russische instanties lijkt men intussen nauwelijks te kunnen ontkennen. Aan de andere kant, in Europa zien we hoe uiterst rechts, nationalistisch en soevereinistisch toch ook contact heeft met Moskou, het Kremlin. Dat roept ook vragen op. Of de steun van Trump aan diezelfde rechts-extreme partijen.

Wat zou het dan zijn, normvervaging? Men kan allereerst vaststellen dat het bewust niet naleven van de wetgeving en van de constitutie altijd al een vorm van normvervaging moet heten. Maar het zou niet volstaan dat alleen de president lijdt aan normvervaging, want als anderen er de hand aan houden, dan gebeurt er niets, of beter, dan kan de president geen kant op. Maar ook andere partijen, de instituties laten het over zich heen gaan, zegt de een, de terwijl ik denk dat de instituties zich aan het wapenen zijn om de president tot acceptatie van de spelregels te dwingen. Het is dus van belang ook te zien of mediamensen de president niet enkel in shows belachelijk maken maar ook mensen die zich tegen het beleid van de president keren een stem geven. Blijkt dat er tal van radio's zijn die niets hebben met Darwin, de evolutietheorie en hun normen funderen op een lezing van de bijbel die allerminst blij kan maken.

Het conflict situeert zich niet enkel op het niveau van de politiek of de economie, maar zit ook in wat mensen voor waar houden en onbespreekbaar achten, taboes dus. In die sfeer kan men zien dat het verwijt van normvervaging aan beide zijden werkt, zoals ook PoCo laat zien, waar men op ethisch vlak heel streng is inzake een mogelijke zweem van discriminatie. Wie daarentegen klaagt over een "weg-met-ons"-sfeer, beroept zich ook op normen en verzet zich tegen normvervaging. Mensen die zich op duidelijke waarden beroepen, die sterk ideologisch onderbouwde inzichten uitdragen zijn het meest geneigd over normvervaging te klagen, als mensen tegen hun inzichten in handelen.

De bankencrisis van 2008? Men lijkt het al vergeten, maar men verweet de bankiers normvervaging, omdat men toestand dat mensen huizen konden kopen op krediet, terwijl niet wist, zijzelf ook niet of ze de afbetalingen zouden kunnen opbrengen. Bovendien waren de leningen ook nog eens zo verzekerd dat de kredietgever nog nauwelijks risico zelf te dragen had, maar andere bankiers er met open ogen inliepen zodat banken als Fortis, toen net in een overnamestrijd om ABN-AMRO betrokken kon het niet konden weerstaan, een onbegrijpelijk product, CDO's kopen en doorverkopen aan derden.

Normvervaging gebruikt men vaak als men moet vaststellen dat individuen of groepen niet zozeer de wet overtreden als wel de uiterste limieten zoeken en daarbij ethische vragen als overbodige luxe beschouwen. Maar verwijt men dat aan bankiers of ondernemers, dan moet men ook bij zichzelf te rade gaan. Men kan vaststellen dat er sprake is van normvervaging, maar dan moet men ook weten hoe men er zelf bij betrokken is. In de politiek heeft normvervaging vaak een eenvoudige naam: corruptie. Maar het systeem werkt subtieler en usurpatie van bevoegdheden kan evengoed het systeem uit balans halen. De 'Rule of law' niet accepteren kan men ook een verregaande vorm van normvervaging vinden, want dan wordt men ertoe verleid de wet zelf te ontkennen, zoals bijvoorbeeld anarchisten in de VS doen.

Klagen over normvervaging kan altijd, maar men moet dan wel weten wat men wil bereiken, want een terugkeer naar een status ante valt niet altijd te realiseren, tenzij de normvervaging echt de grondvesten zelf van het bestel in het gedrang brengen, omdat men ongestraft grondwettelijke regels overtreden kan. Dat men in democratieën niet aan de grondregels mag tornen, betekent niet dat het niet zou gebeuren om politieke impasses te doorbreken. Soms komt een regering, een partij ermee weg, vaak ook niet maar het zet wel de verhoudingen onder druk en wat de ene mag, kan de andere ook, denkt die. Het aanklagen van normvervaging is een ding, het vaststellen dat politici en andere ambtsdragers wel eens afzien van overschrijdingen en op doorslaggevende momenten niet meedoen aan praktijken die naar normvervaging ruiken, komt niet zo vaak voor. Toch zien we dat men graag politici zowel charisma als integriteit toedicht worden, terwijl dat altijd nog vastgesteld moet worden. Wie de eigen integriteit op de voorgrond wil plaatsen, zegt dat men tegen normvervaging is, krijgt de boemerang al eens in het eigen gezicht terug krijgt. Fatsoen moet men doen, zou de Bond zonder naam zeggen, maar het is niet anders.

Wat we dus kunnen betrachten is in ons eigen bereik aan normvervaging niet toe te geven en het aanklagen, maar wat het dan is, in een democratisch bestel, blijft betrokken op ethische normen en deontologie, maar dan blijken dat niet de beruchte vrijbrieven om de normen net niet te overschrijden. Of men wapendracht promoten niet een verregaande vorm van normvervaging moet vinden? Tja, het water tussen ons en die Amerikanen die menen dat dit de toedracht is van het Tweede Amendement vinden, blijft dus diep. Intussen is wel duidelijk  dat het Tweede Amendement over de verdediging van het land ging en deels om bescherming van het eigen erf tegen ongenode gasten. Buitenlandse legers zijn al lang van het continent verdwenen, zelfs de Canadezen zijn geen vijanden, wel bondgenoten, zodat het Tweede Amendement interpreteren als een recht op wapendracht voor iedereen, altijd, dan kan men dat ook normvervaging noemen, waar de NRA het nodige toe bijdraagt. Roken verbieden en weten dat mensen vele andere middelen gebruiken...

Het punt is dat normvervaging aanklagen niet per se een uiting van cultuurpessimisme hoeft te wezen, wel dat men voor zichzelf weet welke normen en waarden men wenst gehuldigd te zien en dan liefst niet enkel pro forma, al is dat al een mooi begin. Want aan het eind van het verhaal gaan die waarden en normen er immers over dat mensen kunnen rekenen op wat anderen gaan doen en min of meer hun eigen positie inschatten. Ook van politici verwacht men dat ze ons wel eens verrassen, maar dan het liefste op een manier waar men iets aan heeft. Mag een president zomaar met een decreet of een oekaze opdraven? Ik dacht het niet, want politieke besluitvaardigheid mag dan wel wenselijk wezen, het blijft toch ook verkieslijk dat politici een beetje doordacht te werk gaan en dat mensen hun verhaal kunnen doen en een voorstel op welke grond ook goed- of afkeren. Want ja, finaal is de enige die geen verantwoording hoeft te geven, de kiezer, niet de verkozen de politicus en al helemaal niet de president, die moeten zijn of haar burgers laten weten dat er nieuwe wetten komen en wat dit zal betekenen. Met het klimaatbeleid zit het alvast niet snor.

Kortom, bij het debat over de te hanteren normen en waarden, zal men toch ook enige redelijkheid moeten betrachten. Wat Trump nu uitvreet evenwel, kan geen enkele democraat, of die nu de Republikeinen verkiest of de Democraten of andere partijen aanvaarden en het valt inderdaad op dat de instituties op het oog niet voldoende afstand lijken te nemen van de president, aan de andere kant ziet men dat federale rechters hem al een paar terug hebben gefloten. Optimisme en stellen dat de instellingen krachtig genoeg zijn, volstaan inderdaad niet. Toch moeten we de burgers van de VSA dat vertrouwen wel geven, terwijl we durven te hopen dat journalisten en burgers elkaar terug vinden in een gemeenschappelijke actie tegen politieke normvervaging. De opperste vorm van normvervaging in het handelen van Trump veruitwendigt zich in de wijze waarop hij het vermogen zoekt te verwerven de noodtoestand uit te roepen, journalisten laat oppakken omdat hij of zij vervelende vragen stellen en meent dat anderen het per definitie fout voor hebben. Er zijn evenwel legio politici die graag hun persoonlijke falen bij anderen leggen en hen de schuld geven.

Bart Haers