Verlopen vredesdividend en vredesbeweging

Reflectie

Waar is vredesdividend gebleven?

Von Clausewitz schreef zijn werk "Vom
Kriege" met de ervaringen van Pruisen
na de slag bij Jena en die na Auerstadt.
Strategische denken zonder uitgetekende
doelen is nogal moeilijk en dat is
wat me gisteren opviel aan de
berichtgeving over de ingebruikname
van het nieuwe NAVO-gebouw: er werd
niet echt gesteld dat Europa de eigen
verantwoordelijkheid wil nemen in het
debat over hoe gewapende conflicten
aan onze grenzen te voorkomen
zijn. 

Gisteren, Hemelvaartsdag 2017, deed Donald J. Trump zijn faam alle eer aan, maar dat maar hoeft het niet echt om te gaan. De vraag die we moeten stellen: wat wil Europa zelf doen om de eigen gedeelde soevereiniteit te bevestigen en de burgers te beschermen tegen externe geweldenaars en legers?

De rakettenbetogingen, de Vredesbeweging en de lui die vonden dat de Bom maar beter vlug kon vullen, vulden onze leefomgeving, 30 jaar geleden en zelf vond ik toen al dat de staat de burgers moet kunnen beschermen tegen vijandige acties, maar al lang was duidelijk dat de NATO en Europa betere mogelijkheden dan het kleine landje dat we waren. Er ging een grap over de oorlog: Goed nieuws: het vliegtuig is klaar, slecht nieuws: de piloot is ziek. Er werd na 1989 steeds minder in defensie geinvesteerd maar men ging ervan uit dat de geschiedenis ten einde was gekomen, al foeterde men op het boek van Fukuyama, die net die thesis formuleerde. Toch had men niet begrepen dat na 1992, met als merkpunten 1999 en  2004 toen de integratie van de voormalige landen van het Pact van Warschau, tegenhanger van de NATO in de Westerse politieke structuren aanvatte en met toetredingen gepaard ging. De vrede voor onze tijden, was een feit, was men de mening toegedaan, maar ik heb altijd gevonden dat men net de schijnbare vastigheid van de Koude Oorlog had verruild voor iets anders, waarvan zelfs in 2004 de contouren nog niet kon doorzien. Kwam erbovenop dat men de pogingen van Poetin om Rusland te herstellen in de oude (Tsaristische) grootheid en dus ook de greep op de gebieden die men na de implosie was kwijt geraakt te herstellen. De vredesdividenden konden al lang en breed niet meer geïnd worden, want men diende het leger weer op te bouwen.

Ook had men natuurlijk de lijn van gebeurtenissen niet voorzien, van de oorlog in Afghanistan, de vorming van de Taliban, de inbreng van Osama Bin Laden en de implosie van Somalië niet goed voorzien, laat staan dat men oplossingen voor dat nog altijd als een veenbrand tierende conflict bij de hand had. Ook de desastreuze oorlog tegen Irak en Sadam Hoessein, opnieuw zonder goed plan voor wat er na de overwinning te doen stond, heeft veel aan het schuiven gebracht, zoals de burgeroorlog en oorlog by proxy in Syrië, de Arabische Lente en de naweeën ervan, blijven aan de orde. De gevolgen hiervan voor de veiligheidssituatie en de noodzakelijke besluitvorming rond het versterken van de militaire slagkracht van Europa - over het Belgische niveau gaat het dan vooral om de financiële middelen, maar toch over het ter beschikking stellen van mensen, infrastructuur en wapentuig, met de nodige logistieke ondersteuning - blijven in het debat onderbelicht.

Waarom blijft men halsstarrig geloven dat we gewoon door kunnen zonder de nodige investeringen in een militair apparaat dat de Europese diplomatie zou kunnen versterken? Omdat men meent dat burgers liever geld zien gaan naar andere noodzakelijker geachte investeringen en bestedingen. Ware alles duidelijk en waren er om Europa heen geen mogelijke bedreigingen voor onze vrijheid, veiligheid en stabiliteit opgedoken, dan kon men daarin meegaan, maar de feiten laten zien dat enige waakzaamheid geen luxe is en besluitvorming niet meer vermeden kan worden. Dat vergt ook een publiek debat en het erkennen van de kwetsbaarheid van Europa dezer dagen. Dat debat kan dan ook niet gevoerd worden vanuit de tegenstelling tussen haviken en duiven, noch van realisten versus vredesactivisten, maar gewoon de noodzakelijke discussie over wat we willen verdedigen en hoe we omgaan met strategische planning.

Immanuel Kant schreef in "Zum ewigen Frieden" hoe we door het ontwikkelen van de Republikeinse staatsvorm, het volkerenrecht en het wereldburgerrecht is van het bezoekrecht van andere landen. Men heeft vaak gesteld dat dit minimalistisch was en zo samengevat klopt het ook wel. Maar het volkerenrecht en Recht van Oorlog en Vrede van Hugo de Groot bood toch al zekere ruimte om naties naast elkaar te laten bestaan. Herder bedacht daarop dat landen elkaars soevereiniteit dienen te herkennen en het recht hebben een defensief staand leger ter beschikking te houden. Na WO II werd in het handvest van de UNO de oorlog aanvatten met een aanval op een derde land onwettig werd verklaard. Israël zou in 1967 argumenteren dat het daadwerkelijk in het eigen bestaansrecht bedreigd acuut bedreigd werd en koos voor de eerste klap en die was meer dan een daalder waard. Wie ontkent dat Nasser de gedachte koesterde dat Israël binnen de grenzen van 1948 nog altijd een bedreiging vormde voor de Arabische wereld, en zette met het afsluiten van de Golf van Akkaba een stap in de richting van een omsingeling en isoleren van Israël. Tja, wat is dan de eerste klap?

In Europa heeft men een sterke en langdurige beweging voor Vrede gekend, al sinds Andrew Carnegie zijn fonds oprichtte, Andrew Carnegie Endowment for international Peace, waaraan ook de Belgische gewezen regeringsleider Auguste Beernaert, die mee de krijtlijnen uittekende voor een vorm van internationale vredesbeweging, enthousiast had meegewerkt. Men kan van het verdrag van 1899 menen dat het weinig uitgehaald heeft, dat het Vredespaleis in den Haag een relict is van een prematuur gestorven droom, feit is wel dat politici en burgers, ondanks de ellende van de Balkanoorlogen en van WO I en WO II weinig ophadden met die inzet voor vrede, tot in de beraadslagingen voor de oprichting van de UNO bleven die bekommernissen - gesterkt door de dertigjarige oorlog - doorzinderen.

Ik heb mij, als historicus bij onderzoek stotend op die ontwikkelingen altijd kunnen vinden in het opzet van de Andrew Carnegie Endwoment for International Peace, wel wetende dat vrede daadwerkelijk realiseren altijd ook nog een dosis realisme zou vergen. Daarom is de idee van het defensieve leger voor naties een eerste stap was naar een situatie van beveiligde vrede.

Onderzoek naar bewegingen als Clarté en "de wapens neer" of "het gebroken Geweer" hebben bijvoorbeeld in de Vlaamse Beweging wel aanhang gevonden. Was Clarté een product van marxistische intellectuelen in Frankrijk, dan nog kan men begrijpen dat na WO I de geesten murw geslagen waren. Maar ook politici waren murw en het duurde enige tijd voor men de schade en schande inzag die de afwikkeling met zich had gebracht. Vrede werd door de Franse eis naar revanche bemoeilijkt - inclusief een bezetting van het Ruhrgebied, samen met België in 1923 en 1924 - tot men in nieuwe financiële plannen en verdragen de financiële situatie in Duitsland kon saneren en de heropbouw van de economie ondersteunen kon. Vrede bereikt men niet door het buiten de wet stellen van de Oorlog en het afwijzen van wapens.

Het blijft een complex vraagstuk, hoe we binnen Europa en gegeven de veranderende posities, inclusief van de VSA, die al langer meer aandacht besteden aan de Pacific strategic interests dan aan het Atlantische gebied. Heeft Europa dan alleen maar geprofiteerd van de brave Amerikaanse belastingbetalers? Het herstel van de Europese economie via het Marshall Plan was alles behalve een puur altruïstische onderneming, net zoals de NAVO meer was dan het bieden van een (nucleaire) paraplu. De inbreng van Europa in de verdediging van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie en het mislukken van de Europese Defensiegemeenschap in 1954 blijft wellicht een struikelsteen bij inspanningen om te komen tot een bruikbaar en met grote omzichtigheid in te zetten militair systeem. Politici van Links zijn er als de kippen bij om te gewagen van een Militair-industrieel complex om inspanningen ter zake onbespreekbaar te maken. De hypocrisie die de Vlaamse Beweging rond de Vredesgedachte wel eens parten speelde, blijft bij politici van de SP-a nog altijd een gekoesterd erfgoed.

Te bedenken valt bij deze dat de oorlog die zich aftekent een vaag gebeuren is wat de doelstellingen aangaat. Het gaat er me om dat men al een paar keer slaapwandelend in oorlogen gesukkeld is, maar in het debat krijgt de visie die Philipp Blom aanbood nauwelijks een kans. Toch zou men moeten begrijpen dat foute inschattingen en zelfbegoochelingen aan de basis lagen van WO I, zoals de veronderstelde traagheid inzake mobilisatie van de Russen in 1914, waar men niet wachtte tot het leger op volle sterkte was om te velde te trekken. Enfin, men vergat te kijken naar wat de veronderstelde tegenstander deed en dat leidde tot een langdurig conflict.

Ook na de val van de Muur en de implosie van de Sovjet-Unie begon het wensdenken opnieuw, zonder dat men begreep wat onder meer Vladimir Poetin in gedachten had. De oplossing is niet Poetin verwijten te maken, wel de eigen defensie betrouwbaar op te bouwen, om avonturen van de andere zijde te voorkomen. Vermijden dat we opnieuw met slaapwandelaars te krijgen, kan al heel wat onheil voorkomen.

De vredesbeweging kwam gisteren weer in actie, maar zonder merkbare steun van de bevolking..., want die lag in parken en tuinen en op het strand te zonnebaden en spelevaren. Het gaat om de vraag hoe men een evenwicht kan vinden tussen het verdedigen van het territorium en de vrijheid die we genieten en de mogelijkheden om met Rusland op voet van meer militaire gelijkheid te staan. Die gedachte moeten we toch wel onder ogen zien. Het defensief leger? Laten we maar bedenken dat onder meer Carl von Clausewitz de doelstelling, oorlog voorkomen, zou kunnen onderschrijven. Binnen de bestaande internationale kaders, organisaties en verdragen kan men immers niet alleen met zachte kracht, c.q. diplomatie het pleit winnen en oorlog voorkomen. Hoeveel het zal kosten aan de belastingbetaler? Hoeveel zijn onze democratie, onze vrijheid ons waard? Maar we moeten het beleid dan wel uit handen van haviken houden.

Bart Haers