Reynebeau als scherprechter

Kritiek

Alles uit de kast

Hoe breekt Reynebeau boek af

dat nog niemand las

Uitgave van Doorbraak. 

In het verkeer van ideeën spelen betrouwbare recensies een grote rol en wie boeken afkraakt zonder dat anderen het boek al konden inzien, moet van onbesproken gedrag en zeden blijken, wat van Reynebeau zelf bezwaarlijk kan gezegd worden.

Geschiedschrijving roept wel vaker heftige emoties op, omdat we menen te weten hoe het geweest is, omdat we vermoeden dat een nieuwe visie ons op de mouw gespeld wordt. Daarom is het van belang te weten dat men een visie kan aftoetsen, dat gezien de stand van de wetenschappelijke kennis opvallende en paradigmaverschuivende inzichten zelden goed te beargumenteren vallen. Het probleem is dat men te maken krijgt met krachten in de samenleving die men op grond van nieuwe informatie wel anders kan inschatten, maar het zal wel niet zo zijn dat er maar een visie mogelijk is, waarbij eigen voorkeuren, ongewild wel eens meespelen. Het werk van de heer Reynebeau, "Het klauwen van de leeuw" getuigde van een ronduit afwijzende houding.

De Vlaamse Beweging begon al vroeg na de onafhankelijkheid van het land, omdat men het normaal vond dat het Frans de voertaal zou zijn voor zaken van bestuur, gerecht en handel. Te denken valt aan George Bergmann, die in Lier als advocaat de eed te Mechelen in het Nederlands aflegde. Dat het Nederlands in België tot de Gelijkheidswet (1897) niet bepaald naar waarde werd geschat, kan men zonder moeilijkheden onderkennen; het feit dat advocaten merkten dat hun cliënten vaak de rechters en parketmagistraten niet begrepen, kan men maar beter ernstig nemen. Bekijken we de evolutie tussen 1830 en 1914 in België, dan blijkt dat gaandeweg de Vlamingen, zij die het Nederlands gebruikten als omgangstaal en hielden aan die taal steeds meer aan invloed wonnen. Zowel binnen de liberale partij als binnen de katholieke kiesverenigingen, zoals de Meetingpartij zag men vanaf 1860 dat naast economische en sociale bekommernissen vooral de taal een bindmiddel is gebleken.

Het blijft vreemd dat Reynebeau Frank Seberechts verwijt dat deze de ontwikkelingen in die periode zou negeren, want in het Klauwen van de leeuw blijkt dat net de thesis van ... Marc Reynebeau, zoals wijlen Eric Defoort hem in het boekje "Het klauwen van de historicus"[i] voor de voeten wierp, beriep zich op een te beperkt aantal historici-theoretici als Eric Hobsbawm, Ernest Gellner en Benedict Anderson. Bovendien ontkende Reynebeau dat er in de Vlaamse Beweging zoiets als altruïsme en idealisme aanwezig zou zijn geweest, want dat is voorbehouden voor linkse, progressieve bewegingen. De betekenis van Lodewijk de Raet in deze laat zien dat Reynebeau inderdaad een nogal beperkte visie voor ogen heeft staan. Overigens betoogde Veronique Lambert meer dan twintig jaar geleden al dat zowel de Slag bij Hastings (1066) en de Slag der Gulden Sporen (11 juli 1302) respectievelijk voor de Britten en de Vlamingen momenten vormden waarin een zelfbeeld en identificatie tot stand konden komen als wegbereidende elementen van een nationalisme.

We weten dat Reynebeau de Slag der Gulden sporen alleen kent via het werk van Hendrik Conscience, die in 1838 "De leeuw van Vlaanderen" schreef. Met de situatie ten tijde van die beroemde veldslag, waarbij de bloem der Franse ridderschap, de Ost des Flandres, dat al van 1297 met de annexatie doende was, verpletterend verslagen werd door de Vlaamse heerscharen. Er bestaan voldoende werken over Philippe IV le Bel, maar daar heeft Reynebeau geen boodschap aan.

Het merkwaardige in de analyse van Reynebeau naar aanleiding van het boek van Frank Seberechts bestaat erin dat Reynebeau als het ware de argumenten die Defoort hem voor de voeten wierp, nu tegen Frank Seberechts lijkt in stelling te brengen. Hij vindt dat Seberechts voorbij gaat aan de evolutie tijdens de negentiende eeuw en dat voor Seberechts de hele geschiedenis een uitsluitend katholieke betekenis had. De studentenclub " 't Zal wel gaan" was toch wel vrijzinnig zeker.

Ik weet het, waarom moet een mens aan deze analyse, recensie van de heer Reynebeau nog aandacht besteden, want die heeft van het neersabelen van boeken die in zijn mens- en wereldbeeld niet passen een gewoonte gemaakt. Diens visie op geschiedschrijving blijkt ideologisch gekleurd, maar dat kan men een auteur niet aanrekenen, wel als die de visie zo inkleurt dat de geschiedenis zelf erbij uit het zicht verdwijnt. Als Reynebeau aan het einde van "Het klauwen van de leeuw" tot het besluit komt dat de Vlaamse beweging een zaak was van de (lagere) middenklasse en derhalve historisch zonder betekenis, dan kan niemand zo een visie ernstig nemen. België is constitutioneel en institutioneel grondig verbouwd omwille van de eisen van zowel de Vlaamse (cultureel en taalkundige) Beweging als door het Waalse regionalisme. Men kan derhalve geen behoorlijk boek schrijven over wat Vlaanderen nu voorstelt zonder in die demarche ook de ontwikkelingen in het Zuiden des Lands en Brussel te betrekken.

Hoe het dan wel verlopen is? Ik heb bij een auteur als Reynebeau nog nooit ofte nimmer een verwijzing gevonden naar de figuur van Marcel Minnaert[ii], voor WO I student en doctor in de biologie bij professor Julius McLeod, was zoon van een leraar aan het Brugse atheneum en verhuisde na diens overlijden met zijn moeder naar Gent. Tijdens WO I was Minnaert professor aan de Von Bissing Universiteit, de vernederlandste universiteit in Gent, waarna hij vluchten moest naar Nederland toen het Keizerrijk de oorlog verloren had. Daar werd hij manusje van alles in een zonnefysisch onderzoekscentrum en werkte hij zich bij tot hij hoogleraar zonnefysica werd. Hij schreef ook werken voor het jonge volkje, "Natuurkunde in het vrije veld", waaraan Chriet Titulaer zich spiegelde. Tijdens die periode tot WO II nam hij steeds meer afstand tot de Vlaamse Beweging en tijdens de oorlog zat hij ook als gijzelaar opgesloten in Sint-Michielsgestel. Was hij echt ooit rechts geweest? Omdat hij activist was? In Antwerpen kreeg het activisme met Paul van Ostaeyen en Herman van den Reeck adepten die zeker niet rechts mochten heten. Wie zou overigens de liberalen te eten willen of durven geven, want in de loop van de laten negentiende eeuw, tot 1914 werden nogal wat jonge liberalen protagonisten in de socialistische partij.

Een lang verhaal dus, waarbij het niet altijd eenvoudig is te zien waar iemand zich bevindt op het ideologische continuüm van Links tot Rechts. Tijdens de bezetting probeerde hij ook zijn joodse collegae in Utrecht te helpen. Als opvallende figuur in het Nederlandse intellectuele leven diende hij ook mee het lot van die groep te delen, namelijk als gijzelaar fungeren, voor wanneer er ernstige terreurdaden door het verzet zouden gepleegd worden.

Minnaert werd later marxist en communist, zeker vanaf 1936, toen bij het graf van de dichter René Declercq in Lage Vuursche merkte dat NSB en VNV massaal acte de présense gaven en er de fascistische groet brachten, maar tegelijk bleef hij wel partijloos. Hij zou wereldvreemd gebleven zijn*, schrijft een recensent, Joris Dedeurwaerder, maar het belette hem niet met "Natuurkunde in het vrije veld" jongeren tot nieuwe vormen van natuurexploratie te hebben aangezet, te leren waarnemen en er lering uit te halen. In de Vlaamse Beweging zijn figuren als Minnaert nagenoeg vergeten en dat maakt het moeilijker de persoonlijke inzet van mensen te vatten. Liberaal en katholiek? In beide grote stromingen en ook in het socialisme kwamen er mensen naar voor die de Vlaamse Zaak in cultureel en politiek opzicht genegen waren en er iets van wilden maken.

Het valt dus te betreuren dat men bij de krant De Standaard eens te meer aan Reynebeau de eer laat een boek te bespreken, waarvan men weet dat hij het zal neersabelen. Kritische lectuur zonder zin voor nuance is geen kritiek, maar afwijzing, daar is niemand mee gebaat. Ik vraag mij dan ook af of er ooit een behoorlijke historiografie mogelijk zal zijn over het wedervaren van het socialisme in Vlaanderen en België na WO II en vooral na de implosie van de Sovjet-Unie. Vergeleken daarmee steekt de kritische afstandelijkheid waartoe onder meer Erik Defoort in staat is gebleken af kan men niet anders dan de gechargeerde inzet van Marc Reynebeau deplorabel  bevinden.

Zijn er mensen als Hugo Schiltz die hun eigen handelen en dat van hun partij wel degelijk kritisch en zelfcorrigerend wisten te bejegen, dan ziet men dat ter linkerzijde slechts zelden voorkomen, of men zou bij Ludo Abicht of Tony Judt uitkomen, die inderdaad het falen van de socialistische beweging en van het Communisme zagen als een hinderpaal voor een verdere inzet, maar tegelijk hun ideologische bevlogenheid met kennis van hun tijd, van nu, opnieuw uitvonden.

Is dat in de Vlaamse Beweging het geval geweest, mensen die afstand namen van kleinzerig kaakslagflamingantisme maar toch trouw bleven aan wat men een engagement voor hun gemeenschap kan noemen? Het helpt niet als men slag om slinger alles wat Vlaams is kleinburgerlijk noemt en rechts, zelfs fascistisch. Dat is er geweest en heeft een domper op de beweging gezet. Maar wie de geschiedenis na 1954 wenst te bekijken, zal merken dat de ideologische lading binnen de Vlaamse Beweging minder katholiek was geworden en ook geloofden velen dat men ter linker zijde ook wel eens goede inzichten kon hebben. Van belang is en blijft dat men het verleden van beweging niet eenduidig kan bejegenen. Hoe ver stond August Vermeylen af van de liberalen Julius Vuylsteke en Julius McLeod? Het vergt onderzoek en dan blijkt dat het allemaal niet zo rechtlijnig in elkaar zit. Of Minnaert dan niet rechtlijnig was? Het hangt er dus blijkbaar van af want rechts, nazi was hij allerminst.

Bart Haers

---

[i]  Erik Defoort. Het klauwen van de Historicus. Hadewijch. Antwerpen -Baarn. Besproken door Pieter van Hees.in: Vlaanderen Morgen 1996.

file:///C:/Users/Bart/Pictures/5210-2176-1-PB.pdf

[ii] In de Standaard schreef Geert Magiels een interessante recensie, ook Joris Dedeurwaerder schreef er een. http://www.standaard.be/cnt/dsl21082003_012. recensie Joris Dedeurwaerder https://www.journalbelgianhistory.be/nl/system/files/edition_data/articlepdf/BTNG_2003_12_review_3.pdf

* Of Minnaert wereldvremd was? Ik ben er niet zo zeker van, maar Wikipedia kan al eens mensen in verwaarring brengen. Feit is dat de man zeer intelligent was, maar ook dat hij een bijzondere opvoeding kreeg, die niet per se "gewoon" te noemen viel of valt.