leven na een psychose

Kleinbeeld

Als het brein knettert

getuigenis over leed dat psychose heet

Verslag van een reis door het
voorgeborgte van de hel?
Brenda Froyen brengt ons
verslag van hoe hard men
op zichzelf geworpen wordt
of beter, buiten zichzelf gebracht
wanneer psychotische wanen haar
bezochten. 

Brenda Froyen., Korstluiting in mijn hoofd. Manteau 2014/2016. 272 pp. €19,99

Wie weet wat het is een psychose te beleven of lange tijd met psychosen te maken te hebben mag het zeggen. Ook wie in de naaste omgeving ermee om te gaan heeft, kan het niet altijd goed uitleggen of verklaren. Bovendien zijn er vragen over de gepaste behandeling en hoe vrederechters in beeld komen.

Ooit, toen we nog in geesten en monsters geloofden, in heksen ook, moet men de psychose die een persoon overviel gezien hebben als een influistering van duivels, soms ook van god, want niet zelden gaan mensen in een psychose geloven dat ze namens de een of de ander spreken of meer actuele verschijningsvormen. Omdat de psychose geen directe oorzaken lijkt te hebben, omdat de verstoring van het brein onze waarnemingen  en ons gedrag (plots) op een zijspoor zetten. Wie we kennen als lief en vriendelijk wordt plots een furie, is niet meer dezelfde persoon. Hoe kan men dat vermaatschappelijken?

Brenda Froyen en Stefaan Baeten brengen in een uitgebreid verhaal zowel het persoonlijke verhaal van Brenda als de visie van de psychiatrie, zodat we binnen geleid worden in een wereld waar we liefst niet zouden komen, maar die velen kan overvallen. Volgens de DSM V is de aandoening niet zo gemakkelijk dan wel tijdig te detecteren en valt inzicht in het eigen ziektebeeld moeilijk te bespeuren, net omdat het brein een andere weg is ingeslagen en het normale spel tussen onbewust verwerken en bewuste activiteit niet meer aan de orde blijkt. Er knetteren ideeën, vertelt Brenda Froyen, over grootse complotten, over de eigen rol in de wereld en dat alles uit zich in voor buitenstaanders onberedeneerd gedrag. Het bewustzijn selecteert niet meer op wat men gewoon is en toch vertrouwt men er evengoed op, zodat men bij tijd en wijle geen normaal gedrag meer vertoont. Dat is wat de buitenstaander te zien krijgt, te ervaren, want de hallucinaties, de zintuiglijke verwarring omdat een persoon in een psychose hoort en ziet, voelt soms wat ingegeven wordt, terwijl er ook sprake is van wanen, over zichzelf en over de buitenwereld, waarbij men complotten gaat zien of zichzelf een heldenrol als redder van de wereld voorstelt. Helemaal vreemd aan wat men beleeft en doet is het allemaal niet,  voor wie zo een waan 'uitkraamt' is het absolute waarheid en anderen, die ermee geconfronteerd wordt, krijgen er geen touw aan vastgeknoopt.

Gedurende eeuwen, vertelt de jurist, filosoof... Stefaan Baeten, heeft men gezocht naar een manier om de ziekte te onderkennen en de zieke te behandelen. Het blijft opvallend dat wie een psychose had, in wezen ook psychotisch blijft, men wordt de aandoening, zoals men ook borderline wordt. Wellicht zou het al winst zijn als het inzicht toenam in wat een psyschose al niet allemaal teweeg kan brengen, opdat men zou begrijpen dat als mensen van die bezoekingen verlost raken, inderdaad terug op hun zenuwstelsel kunnen vertrouwen en geen gevaarlijke furie meer zal zijn. Brenda Froyen, belast met een periode van psychoses en met de lang niet altijd gelukkige behandelingen die volgden, belast ook met het optreden van de dienaren van de wet en met wat vrederechters doen of nalaten, vertelt dit alles met zin voor overdrijving en ook wel ingetogen, theatraal dus.

  

Het blijft opmerkelijk hoe men van de psychiatrie minder slaagkansen vergt als van de somatische geneeskunde, maar goed, het brein is net dat complexe vehikel waarin het lichamelijke geest wordt, waarin zintuigelijke waarnemingen en gedachten ons leven vervullen, maar gaat het fout en komt niet meer de wereld tot ons, of wat redelijk is, dan kan een mens aardig ver afdrijven van haar naasten, zoals zij vertelt.

Men heeft anders wel aan de weg getimmerd, want de wijze waarop verplichtte opname geregeld is, sinds 1990, waarbij wel een rem werd gezet op de termijnen van collocatie en de inbreng van de vrederechter een eis werd van Europa. Het punt is dat de vrederechter die geen psychiatrische expertise heeft vaak tegenover zich een patiënt ziet die ook nog eens een keertje geen adequate ondersteuning van een bezorgde en betrokken advocaat krijgt, want tijd voor een gesprek was er in het geval van Brenda niet, alleen een papieren dossier waarin vooral de gevaren aan de orde kwamen. De bescherming van de maatschappij, zo is dat dus. Terecht, maar de kostprijs kan voor de persoon en voor het gezin waarin die persoon leeft en waar zij/hij deel van uitmaakt, heel veel leed brengen.

Ben ik die ene stap vergeten, namelijk dat in het geval van de getuigende persoon de gedwongen opname in een acute crisis plaats had en dat zij, die brave Brenda een weekend lang lam werd gespoten en in een isoleercel, gefixeerd dan nog op het bed, diende te verblijven. Zij voelde zich duidelijk vernederd, toen ze uit de verdoving van het middel en de verdoving van de psychose ontwaakte. Tot drie keer toe ging ze de isoleercel in - telkens bij een acute opname -, terwijl men niet eerst even probeerde te praten, rust te brengen, de demonen te bezweren. Het gaat immers, zo bleek uit het panelgesprek naderhand ook, omdat men a) geen fouten wil maken en b) het gevaar niet lopen wil van een superagressieveling.

Het probleem blijkt dat men vooral de risicofactoren voor de veiligheid van het personeel wil inperken, maar in zekere zin, zo bleek ook, komt de patiënt en de naaste familie er bekaaid van af. Geen fout maken? Behalve in de behandeling dan, zo bleek ook toen Stefaan Baeten tijdens de voorstelling en naderhand stelde, want onder meer Dr. Guislain had de idee dat men patiënten goed moet opvangen, ver van het rumoer van de stad, in het groen en ruim bemeten, met veel glas en bijna geen muren. Ook in het UK werd nagedacht over hoe de persoon in een psychose kan opgevangen worden zonder ketenen. Ook daar werd de prikkeling afgebouwd, maar men kreeg een warm bad en goed eten. Toch zijn die behandelingsstrategieën maatschappelijk niet doorgedrongen - omdat men het niet maatschappelijk verantwoord vindt? Nadenken over psychiatrische zorg blijft een kwestie van idealisme en de harde wet van de maatschappelijke druk: geen gedoe. Dezer dagen probeert men, zo vertelt Stefaan Baeten, probeert men de isolatie en fixatie zoveel mogelijk achterwege te laten. Misschien vergt het meer personeel, in zekere zin vergt het een psychiatrie waarbij de verpleging en de artsen dichter bij de (tijdelijke) bewoners kunnen komen, zonder dat ze de afstand van de observatie uit het oog verliezen. Ook in de psychiatrie bestaat zoiets als een panopticon, waarbij de glazen bokaal, waar zij, de toezichthouders, ook wel verplegers, zitten, hun werk doen. Het werk in therapeutische zin blijft dan wel eens achterwege.

Brenda Froyen kan u kennen van televisie, waar zij door Van Gils doorgezaagd werd over haar ervaringen in de psychiatrie en tijdens de kennismaking in Beernem, waar ik de opvoering bijwoonde, vertelde ze wat ik had gevreesd, was haar boek "uitgedokterd" van geen tel. De media willen saillante verhalen, de waarheid laat staan de nuance en veelduidigheden, dat interesseert hen niet. Toch zou het helpen om mensen die worstelen met psychoses beter te begrijpen, als men de ervaringen van herstelde patiënten ernstig zou willen nemen. Brenda Froyen weigert de zeer negatieve en fnuikende ervaringen tijdens de dwangopnames te relativeren, ook al omdat ze therapeutisch van geen waarde zijn, integendeel. Maar ze weet zich wel gelukkig dat het nu achter de rug ligt, met steun van artsen en omgeving.

Leed zij aan een post partum psychose? Het zou dan sneller zijn opgedoken, maar wellicht spelen factoren mee, gewoonten die ze zich eigen maakte waarbij ze borstvoeding des nachts liet volgen op een eigen moment om te kunnen werken, wat leidde tot verminderde slaap, slaapdeprivatie. Maar ook wellicht het gevoel overvraagd te worden. Er waren voortekenen, maar de psychose ging haar sturen voor iemand er erg in hand. De verklaring kan zijn dat we in het dagelijkse leven ervan uitgaan dat de ander "normaal" is en pas als het mis gaat, springen de alarmsignalen op rood en gaan alle stormklokken luiden. Nog eens, hoe kan een vrederechter handelen, die bij de gedwongen opname geacht wordt een opname van veertig dagen goed te argumenteren? Waar is de expert? Een kwartiertje babbelen met de dienstdoende expert kan weinig inzicht opleveren - al zeggen artsen al eens dat ze na 2 seconden weten wat er aan de hand is. Ook de ondersteuning en bijstand van een advocaat bij een zitting kan allicht beter. Alleen, wie zal de kosten dragen? Vaak treden pro deo's op als raadsman/raadsvrouw op en hebben ze geen tijd voor een routineklus. Interesse voor de cliënt zou in deze wel een minimum mogen zijn. Krijgen juristen in opleiding een begin van inzicht in psychische aandoeningen? Ooit was er in de faculteit rechten een fameuze psychiater docent, die volgens stadslegenden soms in, dan weer op de kast zat tijdens het examen en zo studenten wilde testen. Of men zo dat een maatschappelijk verantwoorde visie kan ontwikkelen?

Nu kan men wel beweren dat Brenda Froyen slechts haar persoonlijke ervaringen weer heeft gegeven, waardoor haar getuigenis uiteindelijk weinig relevant kan heten. We hebben evidentie nodig, grote getallenreeksen en dan... Maar elke patiënt is er een en wat zegt de wet op de patiëntenrechten in deze? Of de deontologische code voor artsen, huisartsen en psychiaters? We weten toch wel, denk ik dat we bang zijn van mensen in een psychose, die alle controle kwijt zijn en gevaarlijk kunnen worden. Er is behandeling mogelijk maar, aldus Stefaan Baeten, die hoeft niet te beginnen met een paar dagen fixatie, al kan het nodig zijn dat een persoon in een psychose tot rust gebracht worden, dat het knesterende brein even minder actief kan worden. Wat ik had gevreesd had, kwam gelukkig niet aan bod, want we kregen geen verhaal over antipsychiatrie, wel over hoe men die aandoening, psychose kan aanpakken. Ervan uitgaande dat een psychose mensen buiten zinnen brengt, of beter, het bewustzijn en de interactie met de omgeving ernstig verstoort, kan men proberen die normale omstandigheden te herstellen, zonder de persoon te willen verbraven. Braaf zijn of een persoonlijkheidsverandering induceren kan niet de oplossing wezen, maar het blijft een moeizaam proces van ervaring dat het is kunnen voorkomen en voor de persoon met psychotische aanvallen kan het lastig te zijn te doen erkennen dat zij of hij opnieuw helemaal de oude is.

Dat geldt voor de meeste psychische aandoeningen, kan men dan bedenken en vermaatschappelijking betekent dan onder meer dat mensen na behandeling opnieuw aan het maatschappelijke leven kunnen deelnemen. Evengoed kan men dan erkennen dat zo iemand hulpmiddelen als constante medicatie kan gebruiken en wellicht ergens een comfortzone ter beschikking heeft, waar oplettende mensen die persoon de nodige steun op afstand geven. Ook de familie heeft een rol, kon men in het nagesprek horen. Maar een bril is algemeen aanvaard, een ondersteunende medicatie...

De geschiedenis van de psychiatrie, zo zegde Stefaan Baeten, ging over de vraag of er eerst psychiaters waren dan wel psychiatrische instituten, waar mensen werden op opgevangen. La Salpétrière was grensverleggend maar ook La Borde bracht oplossingen en benaderingen. Misschien moeten we niet absoluut kiezen voor een optie, maar kijken wat werkt bij patiënten en hen toelaat te genezen. Dat punt komt altijd weer te berde: is iemand die aan een psychose heeft geleden ooit hersteld, in remissie zoals bij kankerpatiënten wel wordt gezegd? Mits (betaalbare en toegankelijke) hulpmiddelen komt men al een heel eind. Dat kleine gesprekje met mevrouw Brenda Froyen, na de voorstelling in de foyer, gaf me de ingeving dat er wel degelijk hoop is, haar opvoering met Stefaan Baeten getuigt van het vermogen om na een psychose, na opnames toch opnieuw met de werkelijkheid te leven en volop in het leven te staan.

Bart Haers